Page Text
________________
६१६ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलधुधातुं कण्ठतो निर्दिशति । 'शपी आक्रोशे' इति पान्तोऽनिट् च । आक्रोशो विरुद्धानुध्यानम् । शपति शपते इत्यादि प्रक्रिया स्पष्टा । अनेकार्थत्वादयमुपलम्भनेऽपि तत्र चात्मनेपदमेव ॥ १७३ ॥ तत्र सूत्रम्
शप उपलम्भने ॥ १७४ ॥ [सि० ३।३।३५] ५ उपलम्भनं प्रकाशनं शपथो वा तदर्थाच्छपतेरात्मनेपदमेव । मैत्राय शपते । अनुपलम्भने
तु मैत्रं शपति ॥ १७४ ॥ __'शप' मैत्राय शपते इति । मैत्रं कश्चिदर्थ बोधयतीत्यर्थः । मैत्रमेवैवम्भूतोऽसावित्यन्यस्मै प्रकाशयतीत्येके । अथवा स्वाभिप्रायस्य परत्राविष्करणमुपलम्भनं शपनं शपथ इति यावत् मैत्राय
शपते इति । वाचामात्रादिशरीरस्पर्शनेन मैत्रं स्वाभिप्रायं बोधयतीत्यर्थः । सर्वत्र श्लाघलुस्थाशपा १० प्रयोज्ये' (२।२।६०) इति चतुर्थी । प्रोषितस्य भावाभावोपलब्धौ कस्यचिदर्थस्यासेवनं चोपल
म्भनम् । मैत्राय शपते इति प्रोषिते मैत्रे तस्य भावेऽभावे पोपलव्धे सति तदनुरूपं किञ्चिदनुतिष्ठती. त्यर्थः । अस्मिन् पक्षे चतुर्थी दुरुपपादा, ज्ञाप्ये प्रयोज्येऽर्थे तस्या विधानात् । उपलम्भन इति किम् ? मैत्रं शपति आक्रोशतीत्यर्थः । यङि शाशप्यते । यङ्लुपि शाशपीति शाशप्ति । शप्ता शत्रुम् । 'शकि
तकि०' (५।१।२९) इति ध्यणपवादे ये शष्यः । घनि शापः उणादौ भृशीशपि० (२३२ ) इत्यथे १५शपथः । शाशपि० (२३७) इति दे शब्दः । शवल इति तु शमेव च वा (४७० ) इत्यले शाम्यतेः । 'शपींच् आक्रोशे' शप्यते शप्यति ४ । 'यजी देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु' । यजति ४ । अयाक्षीत् ५।
अथ यजादिगणं निरूपयति । ते च यजादयो नव । तत्र षडुभयपदिनस्त्रयश्च परस्मैपदिनस्तथा च वक्ष्यति ‘श्विवद्वसः परस्मैपदिनः' इति । श्विवदवर्जा अनिटश्चैते' । एते वर्णक्रमेण दर्श्यन्ते । २० सम्प्रदायानुरोधाञ्च यजेः प्राग् निर्देशः । यजीं इति यजते यजतीत्यादि स्पष्टम् ॥ १७४ ॥ परोक्षायां सूत्रम्
यजादिवशवचः सखरान्तस्था रवृत् ॥ १७५॥ [सि० ४।१७२] यजादेर्वशवचोश्च परोक्षायां द्वित्वे पूर्वस्य सखरान्तस्था यथासन्नं इउक्रारूपा वृत्स्यात् । ञ्णितीति वृद्धौ इयाज ५॥ १७५॥ २५ 'यजा०' यजादेरिति । यजादीनां वशवचोश्चेति । 'वशक् कान्तौ' । 'वचंक परिभाषणे' इति
द्वयोरदादिकयोरिति । इयाज इति परोक्षाणवि रूपम् ॥ १७५ ॥ अथ द्विवचनादौ कित्परोक्षायां सूत्रम्
यजादिवचेः किति ॥ १७६ ॥ [सि० ४।११७९] यजादेवचेश्च सखरान्तस्था किति परे रवृत् स्यात् । ततो द्वित्वे व्यञ्जनस्यानादेलुंगिति जलुकि, दीर्घ च ईजतुः ईजुः । वित्परोक्षायाः कित्त्वाभावात् इयजिथ ५। यजसृजेति पत्वे ३१इयष्ठ ६ । इज्यात् ७। यष्टा ८। यक्ष्यति ९ । अयक्ष्यत् १०। यजते अयजत ४ । अयष्ट
१ अस्मिन् व्याख्याने मैत्रशब्दान्मतान्तरेणैव चतुर्थी प्रयोज्यवाभावान्मैत्रस्य ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004041 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |