Page Text
________________
५३८ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघु(४।१।१०९) इत्यूटि ऊ उवौ उवः क्तौ ऊतिः उणादौ दीव्यवी (१४२)त्यटे अवटः जीण शीदीति (२६१ ) किति ने ऊनः श्याकठीतीने (२८२) अविनं जलम् अवेईस्खश्च वेति किति मे (३४२ ) उमा ऊमम् मह्यविभ्यां (५४७) टिदितीषे अविषः समुद्रः अविषी द्यौः । पदिपठीति (६०७) इः अविः सदिवृत्यमित्यनौ (६८०) अवनिः तृस्तृतन्द्रीति ई: (७११) अवीः ५रजस्वला कृसिकमीति (७७३) तुनि ओतुः अवेर्मः (९३३) ओम् । इति वान्ताः सप्तत्रिंशत्सेटश्च ॥ ३७॥ 'कश शब्दे' सौत्रोऽयमित्येके कौशिकस्त्वध्यैष्टेत्यधीतः । कशति अकाशीत् २ चकाश कशिता अचि 'वर्चस्कादिष्व०' (३।२।४८) इति षागमे प्रतिष्कशोऽप्रयायी दूतश्च 'ग्राममद्य प्रवेक्ष्यामि भव मे त्वं प्रतिष्कशः', कशा चर्मयष्टिः घत्रि काशः तृणजातिः, उणादौ
कशेर्मोऽन्तिश्चेतीरे (४२०) कश्मीरा काशिरितु तु 'काशृङ् दीप्तावि'त्यस्य । वान्तोऽयमित्यन्ये १० कवति । 'मिश मश रोषे च' चकाराच्छब्दे शब्दने रोषक्रियायां चेत्यर्थः । मेशति अमेशीत् मिमेश मेशिता । नाम्युपान्त्येति के मिशो व्याजः । मश मशति ममाश मशिता 'तिकृतौ नान्नि' (५।१।७१) इत्यकटि दृकृत्रित्यूणादावके (२७) वा मशकः । 'शश प्लुतिगतौ' तालव्यादिः प्लुतिमिर्गमने उत्प्लुत्य गमन इत्यर्थः । शशति अशाशीत् २ शशाश शेशतुः शेशुः शाशिता अचि शशः शशकः । णिश समाधौ ‘पाठ०' (२।३।९७ ) इति णस्य नत्वे नेशति अनेशीत् निनेश निनिशतुः 'अदुरुप१५सर्गान्त' (२।३।७७ ) इति णत्वे प्रणेशति 'नाम्युपान्त्यः' (५।११५४) इति के निशः 'स्थादिभ्यः'
(५।३।८२) इति के नेशन्ति समाहितमनस्का भवन्त्यस्यामिति निशा । एते पञ्च शान्ताः सेटः। अथ द्वावनिटौ शान्तौ, तत्र दृश्धातुं कण्ठतो निर्दिशति 'दृशं प्रेक्षणे 'श्रौति०' (५।२।१०८) इति पश्यादेशे पश्यति ॥ ९६ ॥ अद्यतन्यां सूत्रम्
ऋदिच्छ्विस्तम्भूस्तम्भूम्रचूम्लुच्युचूग्लचू
ग्लुञ्चूजो वा ॥ ९७ ॥ [ सि० ॥४॥६५] ऋदितः श्व्यादीनां नवानां च परस्मैपदेऽद्यतन्यामङ् वा स्यात् ॥ ९७॥ 'ऋदि०' ऋत् इत् अनुबन्धो यस्यासौ ऋदित् ऋदिच्च विश्व स्तम्भूश्च स्तुम्भूश्च चुचूश्च म्लुचूश्च ग्रुचूश्च ग्लुचूश्च ग्लुञ्चश्व जृश्च ऋदिच्चिस्तम्भू स्तुम्भू मुचू म्लुचू अचू ग्लुचू ग्लुग्नु ज तस्मात् १० क्रमेणोदाहरणानि 'रुधुंपी आवरणे' अनेन अागमे अरुधत् पक्षे अरौत्सीत् । ट्वोश्वि गतिवृद्ध्योः' २५ अनेन अङागमे 'श्वयत्यसूवचपतः श्वास्थवोचपप्तम्' (४।३।१०३) इति श्वादेशे अश्वत् पक्षे सिजागमे इडागमे ईदागमे 'इट ईति०' (४।३७१) इति सिलोपे गुणेऽयादेशे अश्वयीत् पक्षे 'धेश्वे
० (३।४।५९) इति ङागमे इडागमे 'द्विर्धातुः परोक्षा२०' (४।१।१) इति द्वित्वे अशिश्वियत् एवं त्रैरूप्यम् । स्तम्भू स्तुम्भू इति सौत्रौ धातू अस्तम्भत् अस्तम्भीत् अस्तुम्भत् अस्तुम्भीत् । 'वञ्च
चञ्चू तश्चू त्वञ्चू मञ्चू मुञ्चू चुञ्चू चुचू म्लुञ्चू ग्लुचू ग्लुञ्चू षश्च गतौ' तथा 'ग्रुचू ग्लुचू स्तेये' गता३० वपि केचित् , एषां त्रयोदशानां धातूनां मध्ये चुचू म्लुचू ग्रुचू ग्लुचू ग्लुञ्चू एते पञ्चधातवोऽत्र सूत्रे सङ्ग्रहीता ज्ञेयाः । अस्रुचत् अम्रोचीत् , अम्लुचत् अम्लोचीत्, अग्रुचत् अप्रोचीत् । ग्रुचो नेच्छन्त्यन्ये । अग्लुचत् अग्लोचीत् , अग्लुश्चत् अग्लुब्बीत् । ग्लुचूग्लुश्चोरेकतरोपादानेऽपि रूपत्रयं सिद्ध्यति अर्थ
भेदात्तु द्वयोरुपादानम् , अन्ये त्वडिधानसामर्थ्यात् ग्लुञ्चेर्नलोपं नेच्छन्ति तेनाग्लुञ्चत् । 'जश वयो३४हानौ' इति त्यादिः, 'जष जृष् च जरसि इति दिवादिः, एतद्वयमप्यत्र ग्राह्यम् तथाहुः 'ज़ जूष्वा'
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004041 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |