Page Text
________________
क्रियातिपत्तिः ।
प्रक्रियावृत्तिरूपे श्रीमप्रकाशे भ्वादयः परस्मैपदिनः
अथ क्रियातिपत्तिविभक्तिमाह । परस्मैपदिनः ।
आत्मनेपदिनः । स्त स्येताम् स्यन्त ।
स्यत् स्यताम् स्यन् । स्यम् स्यतम् स्यत
स्थास् स्येथाम् स्यध्वम् । स् स्यावहि स्यामहि ।
स्यम् स्या स्याम ।
सुवृष्टिश्रेदभविष्यत् सुभिक्षमभविष्यत् । अभविष्यताम् अभविष्यन् । अभविष्यः अभविष्यतम् अभविष्यत । अभविष्यम् अभविष्याव अभविष्याम ॥ ४० ॥
४९७
Jain Education International
क्रियातिपत्तिः स्यत् स्यतां स्यन् इत्यादि स्पष्टम् । सुवृष्टिश्चेद्भविष्यदित्यादि स्पष्टम् । 'अथ इत्यादिविभक्तीनां विविधा विधयः क्रमात् । उक्ता अपि समुच्चित्य दर्श्यन्ते स्मृतिहेतवे ॥ १ ॥ 'संति' (५/२/१९ ) इति सूत्रेण वर्त्तमानकाले वर्त्तमाना ॥ १ ॥ 'स्मे च वर्त्तमाना' १० (५/२/१६ ) स्मे पुरादौ चोपपदे भूते वर्त्तमाना स्यात् ॥ १ ॥ पुरा तदा अथ यावद् ह शश्वत् इति षट पुरादयः ॥ ७ ॥ ‘नैनौ पृष्टोक्तौ सद्वत्' ( ५।२।१७ ) ननौ उपपदे भूते वर्त्तमाना ॥ ८ ॥ 'वो' (५/२/१८ ) अनयोरुपपदयोर्भूते वर्त्तमाना । इति भूतकाले दश वर्त्तमानाविधयः । 'पुरायावतोर्वर्त्तमाना' ( ५।३।७ ) अनयोरुपपदयोर्वर्त्स्यति वर्त्तमाना स्यात् । चैत्र शीघ्रं भुङ्क्ष्व पुरा ग्रामं गच्छसि पश्चाद्गमिष्यसीत्यर्थः, पुराशब्दोऽत्र भविष्यदासन्ने । भोः सत्वरं पुस्तकं गृहाण पुराध्यापक आगच्छति । १५ अयं यावद्भुङ्क्ते तावत्प्रतीक्षस्व । कदा राजभवनं प्रयास्यति यावद्भोज्यं भवति । अयं कियत्कालमध्ये यावत्पाणिग्रहणं सम्पद्यते ॥ २ ॥ ' किंवृत्ते लिप्सायाम् ' ( ५।३।९ ) इति वर्त्स्यति वर्त्तमाना ॥ ३ ॥ ‘लिप्स्यसिद्धौ’ (५।३।१० ) वर्त्स्यति वर्त्तमाना ॥ ४ ॥ पञ्चम्यर्थहेतो' ( ५|३|११ ) वर्त्स्यति वर्त्तमाना ॥ ५ ॥ ‘संप्तमी चोर्द्धमौहूर्त्तिके' ( ५।३।१२ ) इति वर्त्स्यति वर्त्तमाना || ६ || 'भूतवच्चाशंस्ये वा' (५।४।२) वर्त्स्यति वर्त्तमाना ॥ ७ ॥ इति भविष्यत्काले सप्त वर्त्तमाना विधयः । 'सत्सी- २० मीप्ये सद्वद्वा' (५।४।१) इति भूतभविष्यतोर्वर्त्तमाना विधिः ॥ १ ॥ 'क्षेपेऽपिजात्वोर्वर्त्तमाना' ( ५|४|१२ ) कैथमि सप्तमी च वा' ( ५।४।१३ ) इति सर्वेषु कालेषु वर्त्तमाना विधी द्वौ २ इत्येकविंशतिर्वर्त्तमानाविधयः ॥ वर्त्तमाने एकं सूत्रम्, भूते त्रीणि सूत्राणि, भविष्यति षट् सूत्राणि, भूतभविष्यतोरेकं सूत्रम्, सर्वकालेषु सूत्रद्वयम् । एवं वर्त्तमानासूत्राणि त्रयोदश ॥ १३ ॥
[सि० ३।३।१६]
'विधिनिमन्त्रणामन्त्रणाधीष्टसम्प्रप्रार्थने' ( ५।४।२८ ) विध्यादिषु षट्सु सर्वप्रत्ययापवादौ सप्तमी- २५ पञ्चम्यौ ॥ ६ ॥ ' संप्तम्युताप्यो बढे' ( ५।४।२१ ) बाढार्थयोरुताप्योर्योगे सप्तमी ॥ ८ ॥ 'सम्भा - वनेऽलमर्थे तदर्थानुक्तौ' ( ५।४।२२ ) सप्तमी || ९ || 'यदि श्रद्धाधातौ नवा' ( ५।४।२३ ) श्रद्धा सम्भावना तदर्थे धातौ उपपदे अलमर्थविषये गम्ये धातोः सप्तमी ॥ १० ॥ ' इच्छार्थे सप्तमीपञ्चम्यौ' (५।४।२७) इच्छार्थे धातावुपपदे कामोक्तौ गम्यमानायां सर्वविभक्त्यपवादौ सप्तमीपञ्चम्यौ ॥ ११ ॥ 'ईच्छार्थे कर्मणः सप्तमी' ( ५/४१८९) इच्छार्थोपपदे तुल्यकर्तृकत्वे सप्तमी । भुञ्जीय इतीच्छति ३० चैत्रः ॥ १२ ॥ 'कौमोक्तावकच्चिति' (५/४/२६ ) काम इच्छा तस्या उक्तौ कच्चिच्छन्दाप्रयोगे सप्तमी । १३ ।। ‘संप्तमी यदि ' ( ५|४|३४ ) यच्छब्दप्रयोगे कालवेलासमयेषु उपपदेषु सप्तमी ॥ १६ ॥ 'शेक्ता कृत्याश्च' (५|४|३५ ) शक्ते अर्धे च कर्त्तरि वाच्ये गम्यमाने वा धातोः कृत्याः सप्तमी ॥ १८ ॥ किंवृत्ते सप्तमीभविष्यन्त्यौ' ( ५|४|१४ ) किंवृत्ते पूर्वोक्तलक्षणे उपपदे क्षेपे गम्ये ३४ है० प्रका० उत्त० ६३
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004041 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |