Page Text
________________
[सि०३३८]
४८२ महामहोपाध्यायश्रीविनयविजयगणिविरचिते खोपज्ञहैमलघु
आदिशब्दसन्निधानात् 'सप्तमी चौद्धमौहर्तिके' (५।३।१२) ऊर्दू मुहूर्तादुपरि मुहूर्तस्य भवोऽर्थ और्द्धमौहूर्तिकस्तस्मिन्वर्त्तमानाद्धातोः प्रैषादिषु गम्यमानेषु सप्तमी कृत्याः पञ्चमी च स्युः । ऊर्द्ध मुहूर्तात्कटं कुर्याद्भवान् कार्यः कर्त्तव्यः करणीयः कृत्यः कटो भवता । कटं करोतु भवान् । भवान् हि प्रेषितोऽनुज्ञातो भवतोऽवसरः कटकरणे । 'स्मे पश्चमी' (५।४।३१) स्मशब्दे उपपदे प्रैषादिषु ५गम्यमानेषु औद्धमौहूर्तिकेऽर्थे वर्तमानाद्धात्तोः पञ्चमी स्यात् । कृत्यानां सप्तम्याश्चापवादः । ऊर्दू मुहू.
"द्भवान् कटं करोतुस्म । भवान् प्रेषितोऽनुज्ञातो भवतोऽवसरः कटकरण इति । 'अधीष्टौ' (५।४।३२) और्द्धमौहूर्तिक इति निवृत्तम् , पृथग्योगात् । स्मे उपपदे अध्येषणायां गम्यायां धातोः पश्चमी स्यात् , सप्तम्यपवादः। अङ्ग स्म विद्वन्नणुव्रतानि रक्ष शिक्षाः प्रतिपद्यस्व । *विध्यादिष्विति 'विधिनिमश्रणामन्त्रण' (५।४।२८) इत्यादिसूत्रेऽपि पञ्चम्या विहितत्वात् । आशिषि चेति 'आशिष्याशी:१० पञ्चम्यौ' (५।४।३८) इति वक्ष्यमाणसूत्रे निर्देक्ष्यमाणत्वात् ॥ ११ ॥ पञ्चमी निर्दिशति- परस्मैपदिनः।
आत्मनेपदिनः। तुव ताम् अन्तु ।
ताम् आताम् अन्ताम् । 3 हि तम् त ।
व आथाम् ध्वम् । " आनिव् आव आमव् ।
ऐव आवहैव् आमहै । १५ अध्ययनोद्यतो भवतु चैत्रः। भवताम् । भवन्तु ॥ ११ ॥ 'आशिषि तुह्योस्तातडू (४।२।११९) । वा । आयुष्मान् भवतु भवतात् भवान् ।
___ अतः प्रत्ययाल्लुक् ॥ १२॥ [सि० ४।२।८५] धातोः परो योऽदन्तः प्रत्ययस्ततः परस्य हेर्लुक् स्यात् । भव भवतात् भवतम् भवत । आशिषि-श्रेयस्वी भवतात्सौम्य । भवानि भवाव भवाम ॥ १२ ॥ २० 'आशिषि.' 'अत०' सूत्रद्वयं स्पष्टम् ॥ १२ ॥ अथ शस्तनी विवक्षुस्तस्या अर्थानाह ।
अनद्यतने ह्यस्तनी ॥ १३॥ [सि० ५।२७ ] आन्याय्यादुत्थानादान्याय्याच संवेशनादहरुभयतः सार्धरात्रं वाद्यतनः कालस्ततोऽन्योऽनद्यतनस्तसिन् भूतार्थाद्धातोर्यस्तनी स्यात् । *ख्याते दृश्ये (५।२।८) लोकविज्ञाते प्रयोक्तुः
शक्यदर्शने परोक्षेऽपि भूतानद्यतने ह्यस्तनी स्यात् । २५ दिस्योरिकार उच्चारणार्थः ॥ १३ ॥
'अन' न्याय्यादिति न्यायादनपेतं न्याय्यं 'न्यायार्थादनपेते' (७।१।१३) इति यः। संवेशनादिति शयनात् ‘संवेशस्वापसंलया' (अभिधानचिन्तामणिद्वितीयकाण्डे २२७ तमवृत्ते) इति वचनात् उभयतोsर्द्धरात्रसहितमहो वाऽद्यतनः कालः । गताया रात्रेः पश्चार्डादारभ्यागामिन्या रात्रेः पूर्वार्द्ध यावदित्यर्थः । अत्र विशेषमाह । *ख्याते' परोक्षापवादोऽयम् । अत्रोदाहरणानि-अरुणसिद्धराजोऽवन्तीन् ,
अजयसिद्धः सौराष्ट्रकान् । ख्यात इति किम् ? चकार कटं चैत्रः । दृश्य इति किम् ? जघान कंसं ३१ किल वासुदेवः । अनद्यतन इत्येव उदगादद्यादित्यः ॥ १३ ॥ ह्यस्तनीमाह । ह्यस्तनीत्यादि ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004041 |
| Book Title | Haim Prakash Maha Vyakaranam Uttararddham |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Kshamavijay |
| Publisher | Hiralal Somchand Kot Mumbai |
| Publication Year | 1952 |
| Total Pages | 636 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 18 MB |