________________
रायचन्द्रजैनशास्त्रमालायाम्
सङ्ख्या (के विषय में अल्प बहुत्व ) । सर्वस्तोक ( सम्बन्धी ) अष्टोत्तर शत अर्थात् आठ अधिक सौ १०८ सिद्ध होते हैं, और विपरीत क्रमसे सप्त उत्तर शत अर्थात् सात अधिक शत (सौ १०० ) सिद्ध आदि पञ्चाशत् (पचास ) पर्य्यन्त ये सब अनन्त गुण होते हैं । और एक ऊन ( एक कम ) पञ्चाशत् अर्थात् ओन्चाससे आदि लेके पञ्चविंशति ( पचीस) पर्य्यन्त, ये सब सिद्ध असङ्खयेय गुण होते हैं । और चतुर्विंशति ( चौबीस २४ ) से आदि लेके एक सिद्ध पर्य्यन्त सङ्घयेय गुण होते हैं । और विपरीत रूपसे हानि, जैसे सर्व लोक अनन्त गुण हानि सिद्ध, असङ्खयेय गुण हानि सिद्ध अनन्त गुण होते हैं, तथा सङ्घयेय गुण हानि सिद्ध सङ्ख्य गुण होते हैं ।
1
२४०
एवं निसर्गाधिगमयोरन्यतरजं तत्त्वार्थ श्रद्धानात्मकं शङ्काद्यतिचारवियुक्तं प्रशमसंवेगनिर्वेदानुकम्पास्तिक्याभिव्यक्तिलक्षणं विशुद्धं सम्यग्दर्शनमवाप्य सम्यग्दर्शनोपलम्भाद्विशुद्धं च ज्ञानमधिगम्य निक्षेपप्रमाणनयनिर्देशसत्सङ्ख्यादिभिरभ्युपायैर्जीवादीनां तत्त्वानां पारिणामिकौद्धिकौपशमिकक्षायोपशमिकक्षायिकानां भावानां स्वतत्त्वं विदित्वादिमत्पारिणामिकौदयिकानां च भावानामुत्पत्तिस्थित्यन्यतानुग्रहप्रलयतत्त्वज्ञो विरक्तो निस्तृष्णस्त्रिगुप्तः पञ्चसमितो दशलक्षणधर्मानुष्ठानात्फलदर्शनाच्च निर्वाणप्राप्तियतनयाभिवर्धितश्रद्धासंवेगो भावनाभिर्भावितात्मानुप्रेक्षाभिः स्थिरीकृतात्मानभिष्वङ्गः संवृतत्वान्निरास्रवत्वाद्विरक्तत्वान्निस्तृष्णस्वाच्च व्यपगताभिनवकर्मोपचयः परीषहजयाद्वाह्याभ्यन्तरतपोनुष्ठानादनुभावतश्च सम्यग्दृष्टिविरतादीनां च जिनपर्यन्तानां परिणामाध्यवसायविशुद्धिस्थानान्तराणामसङ्ख्येयगुणोत्कर्षप्राप्त्या पूर्वोपचितकर्म निर्जरयन् सामायिकादीनां च सूक्ष्मसम्परायान्तानां संयमविशुद्धिस्थानानामुत्तरोत्तरोपलम्भात्पुलाकादीनां च निर्ग्रन्थानां संयमानुपालनविशुद्धिस्थानविशेषाणामुत्तरोत्तरप्रतिपत्त्या घटमानोऽत्यन्तप्रहीणार्तरौद्रध्यानो धर्मध्यानविजयादवाप्तसमाधिबलः शुक्लध्यानयोश्च पृथक्त्वैकत्ववितर्कयोरन्यतरस्मिन्वर्तमानो नानाविधानृद्धिविशेषान्प्रानोति । तद्यथा ।
इस पूर्वोक्त रीतिसे निसर्गज तथा अधिगमज, इन दोनोंमेंसे अन्यन्तर ( किसी एक ) प्रशम ( अत्यन्त शमता ), संवेग ( तीव्र - संसार - वासना - राहित्य), निर्वेद ( संसारसे ग्लानिपूर्वक वैराग्य ), अनुकम्पा ( दीन जनादिके विषयमें कृपा आदि ), आस्तिक्य (शास्त्र गुरु देव आदिमें आस्तिक्य बुद्धि ) इत्यादिकी अभिव्यक्ति ( प्रकटता रूप ) लक्षणयुक्त, शङ्का आदि अतिचारोंसे शून्य, तथा विशुद्ध तत्त्वार्थश्रद्धान रूप सम्यग्दर्शन प्राप्त करके, और सम्यग्दर्शनकी प्राप्तिसे विशुद्ध ज्ञानको प्राप्त होकर निक्षेप ( नामादिनिक्षेप ), प्रमाण (प्रत्यक्षादि प्रमाण ), नय ( नैगम सङ्ग्रह आदि ), निर्देश ( स्वामित्व ) आदि तथा सत् सङ्ख्या आदि उपायोंसे जीव आदि तत्त्वों ( जीव अजीव आदि षट्तत्त्वों) के, तथा पारिणामिक, औदयिक, औपशमिक, क्षायोपशमिक, तथा क्षायिक इन सबके यथार्थ तत्त्वोंको जानकर, तथा आदिमान् ( आदिसहित ), पारिणामिक, और औदयिक भावोंकी
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org