________________
આલેખવાનો પ્રયત્ન છે છતાં હિંદુઓના પ્રાચીન મંદિરોનું વર્ણન કે નેધ આપવી ચૂક્યો નથી. જ્યાં સમયાભાવે હું હિંદુ દેવળે જોઈ શક્યો નથી ત્યાં મેં મહામહોપાધ્યાય પં. ગૌરીશંકર ઓઝાજીના શિરોરી વાક્યા તિદ્દાસ નામના ગ્રંથમાંથી ઊતારાઓ તે તે સ્થળે નોંધપૂર્વક આપ્યા છે, તેની સાભાર નોંધ લઉં છું.
પ્રાચીન સમયમાં સાધુઓ પિતાના વિહારમાં આવતાં તીર્થો, ગામોનાં મંદિરો, મંદિરની મૂર્તિઓ વગેરેનું માત્ર નામનિર્દેશ પૂરતું જ વર્ણન ગુજરાતી પદ્યમાં કરતા, જે તીર્થમાળા ને ચિત્ય પરિપાટી જેવાં શીર્ષક નામોવાળાં વર્ણનેમાંથી આપણને જાણવા મળે છે. મારા આ વર્ણનમાં એક ગામથી બીજે ગામ કઈ દિશામાં કેટલે દૂર, કયા જિલ્લા કે તહેસીલમાં, ત્યાં જૈન મંદિર હોય તો તે કેવી સ્થિતિમાં છે, તેની અંદરના ભાગ જેવા-મૂળગભારે, ગૂઢમંડપ, શંગારચોકી, ભમતી કે દેરીઓ વગેરેમાં મૂર્તિઓ કેટલી છે અને કયા ક્યા તીર્થકર કે દેવી-દેવતાની કઈ કઈ બાજુએ છે, કેટલીક મૂર્તિઓમાં તે તેની ઊંચાઈ-પહોળાઈ વગેરે પણ આપી છે. ઉપરાંત જેનેની વસ્તી, ઉપાશ્રય, ધર્મશાળા વગેરેની હકીકતની સાથોસાથ જ હિંદુ દેવળો, જગ્યાઓ, જેન મંદિર; જેમાં હિંદુઓએ–બ્રાહ્મણેએ પિતાના દેવની મૂર્તિઓ બેસાડી દઈ હિંદુ-વૈષ્ણવ કે શિવ મંદિરે બનાવી દીધાં છે, તેની પ્રામાણિક માહિતી પણ આપી છે. ગામગામના રસ્તાઓનું ઉપયુક્ત વર્ણન પણ આમાં આમેજ કર્યું છે. વળી તે તે ગામની પ્રાચીનતાનો પુરાવો તેમજ પ્રાચીન તીર્થમાળાઓ, ગ્રંથપ્રશસ્તિઓ, કયા આચાર્યોએ તે તે ગામમાં પધારી કયા કયા ઉત્સવે ક્યારે કર્યા તેના યાવત શક્ય ઉલ્લેખ પણ આપ્યા છે. સંક્ષેપમાં જાણવાની ઈચ્છાવાળા માટે આ સમગ્ર ગામને કાઠે પણ આપે છે. જે જે સ્થળના ફટાઓ લેવાનું પાછળથી શક્ય -બન્યું તે તે ગામના ફેટાઓ અને પ્રદક્ષિણમાં આવતા ગામોને
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
