________________
में अस्तित्व असते ते हमेशा पररूपचतुष्टयाच्या अपेक्षेने नास्तित्व धर्माशी कचित्तादात्म्य सम्बन्धाने जोडलेले असते. यास्तव नास्तित्वाने जोडलेल्या अस्तित्वास प्रमाण ह्मणतात. प्रमाण नास्तित्व व अस्तित्व या उभयतांस जाणते.
पदार्थातील सर्व धर्माचे वर्णन प्रमाणज्ञान करते; कारण 'सकलादेशः प्रमाणाधीनः ' असें मटले आहे. अस्तित्व व नास्तित्व या दोहोपैकी कोणते तरी मुख्य व गौण होते त्यास नय असे ह्मणतात. ... घस्तूमध्ये अस्तित्व व नास्तित्व हे दोन धर्म आहेत त्यापेकी एक धर्म मुख्य व दुसरा गौण असतो असे समजू नये. तसे असते तर जो धर्म मुख्य मानला जातो तो हमेशाच तसाच मानला जाईल व गौण धर्म हमेशा गौणच मानला जाईल. परंतु असे मानले नाही. धर्मामध्ये अमुक गौण व अमुक मुख्य अशी जी कल्पना होते ती वक्त्याच्या अभिप्रायाने असते. वक्ता ज्या धर्माचे वर्णन करतो त्यास मुख्यता प्राप्त होते व इतर धर्म गौण होतात. परंतु गौण धर्म मुख्य धर्माचे नियमन करण्यास कारण आहे. याप्रमाणे हे नयाचे स्वरूप समजावें. हे नय घटादि दृष्टांताचे समर्थन करीत असतात. दृष्टांतातील असाधारण स्वरूपाचे वर्णन नयाने करता येते. याप्रमाणे नय व प्रमाण यांचे या श्लोकांत स्वरूप वर्णन आचार्यांनी केले आहे.
१ विशेष विवरण-वस्तूंतील सर्व अंशांना जाणणारे जें शान त्यास प्रमाण ज्ञान ह्मणतात. व वस्तूंतील एका अंशाचेंधर्माचे जे ज्ञान होते त्यास नय असें मटले आहे. शानामध्ये
टीपः-येथेही विषयामध्ये विषयीचा उपचार केला आहे. कारण नय हा ज्ञानस्वरूपी आहे व अस्तित्व व नास्तित्व हे पदार्थ धर्म अर्थात् विषय आहेत.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
