Page Text
________________
सू० २।१२] मोक्षस्वरूपविचारः
३२५ - धूमश्चाग्ने—माञ्चोत्पद्यमानो यथा प्रतिपन्नस्तथा प्राणादिश्चैतन्यात्तदभावाञ्चोत्पद्यमानः खात्मनि परत्र चानेने प्रत्येतुं न शक्यते क्वचित्तभावस्य निश्चेतुमशक्यत्वादित्युक्तम् । धूमे च 'किमयं धूमोऽग्नेः, धूमान्तराद्वा' इति सन्देहः प्रवृत्तस्याग्निदर्शनेतराभ्यों निवर्त्तते । प्राणादौ तु 'किमयमनन्तरचैतन्य-५ प्रभवः, किं वा भूतभाविजन्मान्तरचैतन्यप्रैभवः' इति सन्देहः कुतो निवर्त्तत परचैतन्यस्य द्रष्टुमशक्यत्वात् ? ततोय न निश्शत परप्रतिपादनार्थ शास्त्रप्रणयनं युक्तम् । सन्देहात्तु तत्प्रणयनं चार्वाकस्याप्यविरुद्धम् , इत्ययुक्तमुक्तम्-"अन्यधियो गतेः" [ ] इति ।
सुषुप्तादौ चाद्यः प्राणादिः कुतो जायताम् ? जाग्रद्विज्ञानसहकारिणोजाग्रत्प्राणादेरिति चेत् ; न; एकस्माजाग्रद्विज्ञानादनन्तरभावीप्राणादिः कालान्तरभावि च प्रबोधज्ञानमित्यस्यासम्भाव्यमानत्वात् । न ह्येकस्मात्सामग्रीविशेषात् क्रमभाविकार्यद्वय. सम्भवो नाम, अन्यथा नित्यादप्यक्रमाक्रमवत्कार्योत्पत्तिप्रसङ्गः।१५ तथाच “नाऽक्रमाक्रमिणो भावाः" [प्रमाणवा० २४५] इत्यस्य विरोधः । तस्मात्तत्कालभाविन एव ज्ञानात् प्राणादिप्रभवोऽभ्युपगन्तव्यः । तत्कथं तंत्र ज्ञानाभावसिद्धिः ?
खापसुखसंवेदनं चात्र सुप्रतीतम्-'सुखमहमस्खापम्' इत्युत्तरकालं तत्प्रतीत्यन्यथानुपपत्तेः। न ह्यननुभूते वस्तुनि स्मरणं प्रत्यभि.२० ज्ञानं चोपपद्यते । न च तदा स्वापसुख निरूपणाभावात्तत्संवेदनाभावः; तदहर्जात बालकस्य मुखप्रक्षिप्तस्तन्यजनितसुखसंवेदनेन व्यभिचारात् । न खलु तत्तेन 'इदमित्थम्' इति निरूप्यते।।
न च दुःखाभावात्सुखशब्दप्रयोगोऽत्र गौणः, अभीवस्य प्रति-२५ योगिभावान्तरस्वभावतया व्यवस्थितेः इत्यलमतिप्रसङ्गेन ।
यञ्चोक्तम्-अनेकान्तज्ञानस्य बाधकसद्भावेन मिथ्यात्वोपपत्तेन निःश्रेयससाधकत्वम् । तदप्युक्तिमात्रम्; तज्ज्ञानस्यैवावाधित
१.9
..
१ सौगतेन। २ इतरदग्यदर्शनम् । ३ जाग्रहशायाम् । ४ तथागतस्य । ५ किञ्च । ६ मतस्य । ७ एकस्मात्कार्यद्वयसम्भवश्चेत् । ८ एकरूपात् । ९ वापदशा। १० सुषुप्तावस्थायाम् । ११ किञ्च । १२ सुषुप्तावस्थायान् । १३ सुखसंवेदनं विना । १४ सुषुप्तावस्थायाम् । १५ दुग्ध । १६ दुःखाभावे सुखशब्दो न पारमार्थिकसुखस्य वाचक इति हेतोः। १७ सुखमहमस्वापमित्यस्मिन्वाक्ये। १८ औपचारिकः । १९ दुःखस्य । २० दुःखलक्षणाद्भावादपरं सुखलक्षणं भावान्तरम् । २१ स्वापावस्थायां शानसद्भावसाधनविस्तरेण ।
प्र० क० मा० २८ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003838 |
| Book Title | Pramey Kamal Marttand |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mahendrakumar Shastri |
| Publisher | Satya Bhamabai Pandurang |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 920 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 17 MB |