________________
५. पासणिया कतिविध प्रभु ! जिन कहै दोय प्रकार । पासणिया सागार है, अनाकार फुन धार ॥
६. पासणिया सागार नां, छै षट भेद सुजाण । ज्ञान चिरं मति ज्ञान विण, श्रुत अरु विभंग अनाण ॥
वा०-- पासणिया- पश्यत्ता - पेखवा नां भाव, तेहने पासणिया कहिये । बोध परिणामविशेष, बोध परिणाम ते जीव नां जाणवा रूप परिणाम ए शब्दार्थ |
इहां शिष्य पूछे -- पासणिया अनं उपयोग विहुं पिण साकार अनाकार भेदे करी तुल्य छते एहमें स्यूं प्रतिविशेष ? एतले उपयोग नां पिण बे भेद किया— साकार अन अनाकार । पासणया नां पिण बे भेद किया - साकार अन अनाकार । ते माटे उपयोग अनैं पासणिया में स्यूं विशेष ? तेहनो उत्तरजेहन विषे तीन काल नो अवबोध --- जाणपणो छे ते पासणिया कहिये । अनं जेहन विषे वर्तमान नो अथवा तीनू काल नों अवबोध जाणपणों तेहने उपयोग कहिये । इम ए विशेष । इण कारण थकी मति ज्ञान अनं मति अज्ञान साकार पासणिया नैं विधे न कह्या । ते मति ज्ञान अनं मति अज्ञान उत्पन्न अविनष्ट अर्थग्राहकपणे करी वर्त्तमान काल विषयपणां थकी साकार पासणिया नैं विषे ए बिहुँ न कह्या ।
अथ कि कारण थकी अनाकार पासणिया नै विषे चक्षुदर्शण कह्यो अनै शेष इंद्रिय दर्शन ते अचक्षु दर्शण छै, तेहनैं न कह्यो ? तेहनों उत्तर - प्रकृष्ट अतिही देखते पासणिया कहिये। दृशिर् धातु प्रेक्षण अर्थव पिण इण वचन थकी । अने प्रकर्ष करिकै देखवो चक्षुदर्शण नैं इज छँ, अचक्षु दर्शण नै नथी । शेष इंद्रिय नां उपयोग नी अपेक्षा करिकै चक्षु इंद्रि नो उपयोग अल्प कालपणां थकी अने जिहां उपयोग नो अल्प कालपणों होय, तिहां देखवा नो पिण प्रकर्षपणों होय, कारण शीघ्र ही वस्तु नो ज्ञान थवा थी । ते माटे चक्षुदर्शण नै ईन पासणिया कहिये पिन अचलदर्शण नेन कहिये जति ए अर्थ पन्नवणा थकी विशेष करिकै जाणवो ।
७. अनाकार उपयोग जे, पासणिया त्रिण भेद । दर्शण चक्षु अवधि फुन, केवल दर्शण वेद ।। ८. इत्यादिक अधिकार जे सेयं भंते! स्वाम अर्थ सोलमा शतक नों, सप्तमुदेशो ताम || षोडशशते सप्तमोद्देशकार्थः ॥ १६ ॥६॥
।।
1
६. पूर्व उद्देशक विषे वर उपयोग विचार | ते तो लोक विषे हुवे हिवं लोक अधिकार ।। लोक चरमांते जीवाजीवादिमार्गणा पद
जी ।
१०. "हे प्रभुजी ! ए लोक, कितरो मोटो कह्य श्री जिन भाखे सोय, महा अतिमोदु ला जी ॥ ११. द्वादशमा शत मांय, सप्तम उद्देश विषे जी। लोक स्वरूप कहाय, तिम इहां सर्व असे जी ॥ *लय एक दिवस जय राज पमणे
Jain Education International
५. कतिविहा णं भंते ? पासणया पण्णत्ता ? गोयमा ! दुविहा पासणया पण्णत्ता, तं जहा
६. सागारपासण्या णं भंते ! कइविहा पण्णत्ता ? (पवना ३०:२)
गोयमा ! छविबहा पण्णत्ता"
वा० 'पासणय' त्ति पश्यतो भावः पश्यत्ता बोधपरिणामविशेष:,
ननु पश्यत्तोपयोगयोस्तुल्ये
साकारानाकारभेदत्वे कः प्रतिविशेषः ? उच्यते यत्र त्रैकालिकोऽवबोधोऽस्ति तव पश्यत्ता यत्र पुनर्वर्तमानकाल कालिकश्च तत्रोपयोग इत्ययं विशेष:, अत एव मतिज्ञानं मत्यज्ञानं च साकारपश्यत्तायां नोक्तं, तस्योत्पन्नाविनष्टा ग्राहकत्वेन साम्प्रतकालविषयत्वात्
अथ कस्मादनाकारपश्यत्तायां
चक्षुर्दर्शनमधीतं न शेषेन्द्रियदर्शनं उच्यते पश्यत्ता प्रकृष्टमीक्षणमुच्यते 'दृतिर् प्रेक्षणे' इति वचनात् प्रेक्षणं च पशुस्यैवास्ति न शेषाणां चक्षुरिन्द्रियोपयोगस्य मेथेन्द्रियोपयोगापेक्षयाऽल्पकालत्वात् यत्र बोपयोगीअल्पकालस्तत्रेणस्य प्रकर्षो भटित्यर्वपरिच्छेदात् तदेवं चक्षुर्दर्शनस्यैव पश्यत्ता नेतरस्येति, अयं चार्थः प्रज्ञापनातो विशेषणावगम्य इति ।
( वृ० प० ७१४) कतिविहा पण्णत्ता ?
(पा० ३०१३) ( श० १६ १०९ )
(३०|१)
1
1
७. अणागारपासणया णं भंते ! गोयणा ! तिविहा पण्णत्ता" = सेवं भंते ! सेवं भंते! त्ति !
९. सप्तमे उपयोग उक्तः, स च सम्बन्धादष्टमे लोकोऽभिधीयते
For Private & Personal Use Only
लोकविषयोऽपीति( वृ० प० ७१४)
१०. केमहालए णं भंते ! लोए पण्णत्ते ? गोषमा ! महत्तिमहालए लोए पत्ते ११. जहा बारसमसए (१२।१३०) तहेव ।
श० १६, उ० ७,८, ढा० ३५९
५७
www.jainelibrary.org