________________
११. रवि ऊगै वलि आथमै, देखणहारा लोग।
तेहनी जे बांछा' करी, ते वच कहियै प्रयोग ।। १२. जे मनुष्य नैं अदृश्य थको, दीसै सूर्य जिवार ।
ते सूर्य ऊगो कहै, जग माहे तिणवार ।। १३. जे नर दृश्य थको रवि, अदृश्य होवे तिवार ।
सूर्य आथमियो कहै, एम कह युं वृत्तिकार। १४. पिण रवि उदय अस्तपणो, अनियत तास विचार ।
संचरतो रवि रहै सदा, गमन सर्व दिशि धार ॥ १५. तो पिण तेहना प्रकाश नों, प्रतिनियत थी ताय ।
रात्रि दिवस नों विभाग ते, खेत्र भेद हिव कहाय ॥ १६. हे भदंत ! जिण काल में, जंबूद्वीप रै मांय ।
मेरू नामा पर्वत थकी, दक्षिणार्द्ध दिन थाय ॥ १७. तिण काले उत्तरार्द्ध में, दिवस हुवै जगनाथ !
उत्तरार्द्ध जद दिवस ह, पूरव पश्चिम रात ?
१८. जिन कहै हंता गोयमा ! वत्ति मांहि इम माग ।
दक्षिणार्द्ध उत्तरार्द्ध ते, दक्षिण उत्तर भाग ॥
११. इह चोद्गमनमस्तमयं च द्रष्ट लोकविवक्षयाऽवसेयं ।
(वृ० प० २०७) १२,१३. येषामदृश्यौ सन्तौ दृश्यौ तौ स्यातां ते
तयोरुद्गमनं व्यवहरन्ति येषां तु दृश्यौ सन्तावदृश्यौ स्तस्ते तयोरस्तमयं व्यवहरन्ति ।
(वृ०प० २०७) १४,१५. अनियतावुदयास्तमयौ, इह च सूर्यस्य सर्वतो
गमनेऽपि प्रतिनियतत्वात्तत्प्रकाशस्य रात्रिदिवसविभागोऽस्तीति तं क्षेत्रभेदेन दर्शयन्नाह -
(वृ० प० २०७) १६. जया णं भंते ! जंबुद्दीवे हीवे मंदरस्स पव्वयस्स
दाहिणड्ढे दिवसे भवइ, १७. तया णं उत्तरड्ढेवि दिवसे भवइ जया णं उत्तरड्ढे
दिवसे भवइ, तया णं जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स
पव्वयस्स पुरत्थिम-पच्चत्थिमे णं राई भवइ? १८. हंता गोयमा ! जया णं जंबुद्दीवे दीवे दाहिणड्ढे दिवसे जाव पुरथिम-पच्चत्थिमे णं राई भवई ।
(श. १४) इह च यद्यपि दक्षिणार्द्ध तथोत्तरार्द्ध इत्युक्तं तथाऽपि दक्षिणभागे उत्तरभागे चेति बोद्धव्यं,
अर्द्धशब्दस्य भागमात्रार्थत्वात् । (वृ०प० २०८) २०,२१. यतो यदि दक्षिणा॰ उत्तरार्द्धं च समग्र एव
दिवसः स्यात्तदा कथं पूर्वेणापरेण च रात्रिः स्यादिति वक्तुं युज्येत । इतश्च दक्षिणा दिशब्देन दक्षिणादिदिग्भागमात्रमेवावसेयं न त्वर्द्ध।
(वृ०५०२०८) २२. जया णं भंते ! जंबूदीवे दीवे मंदरस्स पव्वयस्स
पुरत्थिमे णं दिवसे भवइ, तया णं पच्चत्थिमे णं वि दिवसे भवइ, जया णं पच्चत्थिमे णं दिवसे भवइ, तया णं जंबूदीवे दीवे मंदरस्स पव्वयस्स उत्तर-दाहिणे णं राई भवइ ? हंता गोयमा ! जया णं जंबूदीवे दीवे मंदरस्स पब्वयस्स पुरत्थिमे णं दिवसे जाव उत्तर
दाहिणे णं राई भवइ। (श० ५।५) २४. जया णं भंते ! जंबुद्दीवे दीवे मंदरस्स पब्वयस्स
दाहिणड्ढे उक्कोसए अट्ठारसमुहुत्ते दिवसे भवइ । २५. तया णं उत्तरड्ढे वि उक्कोसए अट्ठारसमुहुत्ते
दिवसे भवइ;
१६. दक्षिणार्द्ध उत्तरार्द्ध ते, जो संपूर्ण अर्द्ध होय ।
अर्द्ध बिहं ग्रहिवै करी, सर्व क्षेत्र ग्रह्य सोय ॥ २०. दक्षिणार्द्ध उत्तरार्द्ध ए, सर्व विषे दिन थाय ।
तो पूर्व पश्चिम विषे, रात्रि केम ह ताय? २१. तिण कारण अर्द्ध शब्द नों, भाग अर्थ अवलोय ।
आदि भाग मात्र दक्षिण नों, पिण पूर्ण अर्द्ध न कोय ॥
२२. हे भदंत ! जिण काल में, जंबूद्वीप रै माय । __ मेरू थी पूर्व दिन हुदै, पश्चिम पिण दिन थाय ॥
२३. पश्चिम विदेह में दिन हुवै, जद मेरू थी ताय ।
दक्षिण उत्तर निशि हवै ? जिन कहै हंता थाय ॥
२४. हे भदंत ! जिण काल में, जंबूद्वीप मझार । - दक्षिणार्द्ध उत्कृष्ट थी, दिन ह मुहर्त अठार ॥ २५. उत्तरार्द्ध पिण तिण समै, उत्कृष्टो अवधार।
अष्टादश मुहूर्त तणो, दिवस हुवै तिणवार ॥ १. विवक्षा।
२ भगवती-जोड़
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org