________________
श. १३ : उ. ७ : सू. १४०-१४५ मरणे जाव भावातियंतियमरणे ॥
१४०. दव्वातियंतियमरणे णं भंते! कतिविहे पण्णत्ते ?
गोयमा ! चउव्विहे पण्णत्ते, तं जहानेरइयदव्वातियंतियमरणे देवदव्वातियंतियमरणे ॥
जाव
१४१. से केणट्टेणं भंते! एवं बुचड़नेरइयदव्वातियंतियमरणे - नेरइयदव्वातियंतियमरेण ? गोयमा ! जे णं नेरइया नेरइयदव्वे माणा जाई दब्वाई संपयं मरंति, ते णं नेरइया ताई दव्वाइं अणागए काले नो पुणो वि मरिस्संति। से तेणट्टेणं जाव नेरइयदव्वातियंतियमरणे । एवं तिरिक्खजोणिय - मणुस्स - देवदव्वातियंतियमरणे । एवं खेत्तातियंतियमरणे वि, एवं जाव भावातियंतियमरणे वि ॥
१४३. पंडियमरणे णं भंते! कतिविहे पण्णत्ते ?
गोयमा ! दुविहे पण्णत्ते, तं जहापाओवगमणे य, भत्तपच्चक्खाणे य॥
१४४. पाओवगमणे णं भंते! कतिविहे पण्णत्ते ? गोयमा ! दुि पण्णत्ते, तं जहा - नीहारिमे य, अनीहारिमे य । नियमं अपडिकम्मे ॥
१६८
मरणम् यावत् भावात्यन्तिकमरणम् ।
१४२. बालमरणे णं भंते! कतिविहे बालमरणं भदन्त ! कतिविधं प्रज्ञप्तम् ?
पण्णत्ते !
गोयमा ! दुवालसविहे पण्णत्ते, तं जहा - १. वलयमरणे २. बसट्टमरणे ३. अंतोसल्लमरणे ४. तब्भवमरणे ५. गिरिपडणे ६. तरुपडणे जलप्पवेसे ८. जलणपवेसे ६. विसभक्खणे १०, सत्थोवाडणे ११. वेहाणसे १२. गद्धपट्टे ॥
७.
द्रव्यात्यन्तिकमरणं भदन्त ! कतिविधं प्रज्ञप्तम् ? गौतम! चतुर्विधं प्रज्ञप्तम्, तद्यथानैरयिकद्रव्यात्यन्तिकमरणं यावत् देवद्रव्यात्यन्तिकमरणम् ।
Jain Education International
१४१. तत् केनार्थेन भदन्त ! एवमुच्यतेनैरयिकद्रव्यात्यन्तिकमरणं नैरयिकद्रव्यात्यन्तिकमरणम् ?
गौतम! ये नैरयिकाः नैरयिकद्रव्ये वर्त्तमानाः यानि द्रव्याणि साम्प्रतं म्रियन्ते, ते नैरयिकाः तानि द्रव्याणि अनागते काले नो पुनरपि मरिष्यन्ति । तत् तेनार्थेन यावत् नैरयिक द्रव्यात्यन्तिकमरणम् एवं तिर्यग्योनिकमनुष्य- देवद्रव्यात्यन्तिकमरणम् । एवं क्षेत्रात्यन्तिकमरणमपि, एवं यावत् भावात्यन्तिकमरणमपि ।
गौतम! द्वादशविधं प्रज्ञप्तम्, तद्यथा१. वलयमरणम् २. वशार्त्तमरणम् ३. अन्तःशल्यमरणम् ४. तद्भवमरणम् ५. गिरिपतनम् ६. तरुपतनम् ७. जलप्रवेशः ८. ज्वलनप्रवेशः ६. विषभक्षणम् १०. शस्त्रावपाटनम् ११. वैहायसः १२. गृध्रपृष्ठः । पण्डितमरणं भदन्त! कतिविधं प्रज्ञप्तम् ?
गौतम! द्विविधं प्रज्ञप्तम्, तद्यथापादोपगमनं च, भक्तप्रत्याख्यानं च।
पादोपगमनं भदन्त! कतिविधं प्रज्ञप्तम् ?
गौतम! द्विविधं प्रज्ञप्तम्, तद्यथानिर्धारि च अनिर्धारि च । नियमम् अप्रतिकर्म ।
१४५. भत्तपच्चक्खाणे णं भंते ! कतिविहे भक्तप्रत्याख्यानं भदन्त ! कतिविधं
पण्णत्ते ?
प्रज्ञप्तम् ?
For Private & Personal Use Only
भगवई
यावत् भाव आत्यंतिक मरण ।
१४०. भंते! द्रव्य आत्यंतिक-मरण कितने प्रकार का प्रज्ञप्त है ?
गौतम! चार प्रकार प्रज्ञप्त हैं, जैसे-नैरयिक द्रव्य आत्यंतिक मरण यावत् देव द्रव्य आत्यंतिक मरणा
१४१. भंते! यह किस अपेक्षा से कहा जा रहा है - नैरयिक द्रव्य आत्यंतिक मरण नैरयिक द्रव्य आत्यंतिक - मरण है?
गौतम ! जो नैरयिक नैरयिक- द्रव्य में वर्तमान जिन द्रव्यों से संप्रति मरते हैं, वे नैरयिक उन्हीं द्रव्यों से अनागत काल में पुनरपि नहीं मरेंगे। इस अपेक्षा से यह कहा जा रहा है- यावत् नैरयिक द्रव्य आत्यंतिकमरण है। इसी प्रकार तिर्यक् योनिक, मनुष्य और देव द्रव्य आत्यंतिक मरण की वक्तव्यता। इसी प्रकार क्षेत्र आत्यंतिकमरण तथा इसी प्रकार यावत् भाव आत्यंतिक मरण की वक्तव्यता।
१४२. भंते! बाल मरण कितने प्रकार का प्रज्ञप्त है ? गौतम!
बारह प्रकार का प्रज्ञप्त है, जैसे - वलय-मरण, वशार्त्त-मरण, अंत:शल्य-मरण, तद्भव-मरण, गिरि-पतन, तरु- पतन, जल प्रवेश, ज्वलन- प्रवेश, विष- भक्षण, शस्त्रावपाटन, वैहायस, गृद्धपृष्ठ |
१४३. भंते! पंडितमरण कितने प्रकार का प्रज्ञप्त है?
गौतम! दो प्रकार का प्रज्ञप्त है, जैसेप्रायोपगमन, भक्तप्रत्याख्यान ।
१४४. भंते! प्रायोपगमन कितने प्रकार का प्रज्ञप्त है?
गौतम! दो प्रकार का प्रज्ञप्त है, जैसेनिर्हार, अनिर्धारि । यह नियमतः अप्रतिकर्म होता है।
१४५. भंते! भक्तप्रत्याख्यान कितने प्रकार का प्रज्ञप्त है?
www.jainelibrary.org