________________
भगवई
सहस्सारे, असंखेज्जवित्थडेसु उववज्जंते चयंतेसु य एवं चैव संखेज्जा भाणियव्वा, पण्णत्तेसु असंखेज्जा, नवरं - नोइंदियोवउत्ता अत्तरोववण्णगा अतरोवगाढगा अनंतराहारगा अणंतरपज्जत्तगा य एएसिं जहणेणं एक्को वा दो वा तिण्णि वा उक्कोसेणं संखेज्जा पण्णत्ता, सेसा असंखेज्जा भाणियव्वा । आरण- अच्चुए एवं चैव जहा आणयपाणएसु, नाणत्तं विमाणेसु । एवं गेवेज्जगा वि ॥
३५. कति णं भंते! अणुत्तरविमाणा कति
पण्णत्ता ?
गोयमा !
पण्णत्ता ।
ते णं भंते! किं संखेज्जवित्थडा ? असंखेज्जवित्थडा ? गोयमा ! असंखेज्जवित्थडा य॥
संखेज्जवित्थडे य
१२३
सहस्रारे, असंख्येयविस्तृतेषु उपपद्यमानेषु, च्यवमानेषु च एवं चैव संख्येयाः भणितव्याः, प्रज्ञप्तेषु असंख्येयाः, नवरम्-नोइन्द्रियोपयुक्ताः अनन्तरोपपन्नकाः अनन्तरावगाढकाः अनन्तराहारकाः अनन्तरपर्याप्तकाः च एतेषां जघन्येन एकः वा द्वौ वा त्रयः वा, उत्कर्षेण संख्येयाः प्रज्ञप्ताः शेषाः असंख्येयाः भणितव्याः । 'आरणअच्युतेषु' एवं चैव यथा आनतप्राणतेषु नानात्वं विमानेषु । एवं ग्रैवेयकाः अपि ।
३६. पंचसु णं भंते! अणुत्तरविमाणेसु संखेज्जबित्थडे विमाणे एगसमएणं केवतिया अणुत्तरोववाइया उववज्जंति ? केवतिया सुक्कलेस्सा उववज्जंतिपुच्छा तहेव ।
गोयमा ! पंचसु णं अणुत्तरविमाणेसु संखेज्जबित्थडे अणुत्तरविमाणे एसमएणं जहणेणं एक्को वा दो वा तिण्णि वा उक्कोसेणं संखेज्जा अणुत्तरोववाइया उववज्जंति, एवं जहा वेज्ज विमा संखेज्जवित्थडेसु, नवरं - किण्हपक्खिया, अभवसिद्धिया, तिसु अण्णाणेसु एएन उववज्जंति, न चयंति, न वि पण्णत्तएसु भाणियव्वा, अचरिमा वि खोडिज्जति जाव संखेज्जा चरिमा पण्णत्ता, सेसं तं चैव । असंखेज्जवित्थडे वि एएन भण्णंति,
प्रज्ञप्तानि ?
पंच अणुत्तरविमाणा गौतम! पञ्च अनुत्तरविमानानि
प्रज्ञप्तानि ।
तानि भदन्त ! किं संख्येयविस्तृतानि ? असंख्येयविस्तृतानि ?
Jain Education International
भदन्त ! अनुत्तरविमानानि
गौतम ! संख्येयविस्तृतं च असंख्येयविस्तृतानि च ।
१. सूत्र ३५
मध्यम विमान एक लाख योजन का है इसलिए वह संख्यात योजन विस्तार वाला है।'
भाष्य
३६. पञ्चसु भदन्त ! अनुत्तरविमानेषु संख्येयविस्तृते विमाने एकसमये कियन्तः अनुत्तरोपपातिकाः उपपद्यन्ते ? कियन्तः शुक्ललेश्याः उपपद्यन्ते पृच्छा तथैव। गौतम ! पञ्चसु अनुत्तरविमानेषु संख्येयविस्तृते अनुत्तरविमाने एकसमये जघन्येन एकः वा द्वौ वा त्रयः वा, उत्कर्षेण संख्येयाः अनुत्तरोपपातिकाः उपपद्यन्ते, एवं यथा ग्रैवेयकविमानेषु संख्येयविस्तृतेषु नवरम् - कृष्णपाक्षिकाः, अभवसिद्धिकाः, त्रिषु अज्ञानेषु एते न उपपद्यन्ते, न च्यवन्ते, नापि प्रज्ञप्तकेषु भणितव्याः, अचरमाः अपि 'खोडिज्जंति' यावत् संख्येयाः चरमाः प्रज्ञप्ताः, शेषं तच्चैव । असंख्येयविस्तृतेषु अपि एते न भण्यन्ते,
१. भ. वृ. सू. १३/३५: - तत्र मध्यमं संख्यातविस्तृतं योजनलक्षप्रमाणत्वादिति ।
For Private & Personal Use Only
श. १३ : उ. २ : सू. ३५, ३६ वक्तव्य हैं। असंख्येय विस्तृत विभानावासों में संख्येय उपपन्न होते हैं और च्यवन करते हैं, किंतु वहां असंख्येय की सत्ता है, इतना विशेष है - नोइन्द्रिय उपयुक्त, अनंतर उपपन्नक, अनंतर अवगाढक, अनंतर आहारक और अनंतर पर्याप्तक- ये जघन्यतः एक, दो अथवा तीन, उत्कृष्टतः संख्येय प्रज्ञप्त हैं, शेष में असंख्येय की वक्तव्यता । आरण- अच्युत पूर्ववत् आनतप्राणत की भांति वक्तव्य हैं, विमानों में नानात्व की वक्तव्यता। इसी प्रकार ग्रैवेयक की भी वक्तव्यता ।
३५. भंते! अनुत्तरविमान कितने प्रज्ञप्त हैं ?
गौतम! पांच अनुत्तरविमान प्रज्ञप्त हैं।
भंते! क्या वे असंख्येय- विस्तृत हैं ?
गौतम! संख्येय- विस्तृत भी है, असंख्येय विस्तृत भी हैं।
संख्येय- विस्तृत हैं ?
३६. भंते! पांच अनुत्तरविमानों में से संख्येयविस्तृत विमानों में एक समय में कितने अनुत्तरोपपातिक उपपन्न होते हैं? कितने शुक्ललेश्या वाले उपपन्न होते हैं- पृच्छा पूर्ववत् ।
गौतम! पांच अनुत्तरविमानों में से संख्येय- विस्तृत अनुत्तरविमान में एक समय में जघन्यतः एक, दो अथवा तीन, उत्कृष्टतः संख्येय अनुत्तरोपपातिक उपपन्न होते हैं, इसी प्रकार - संख्येय- विस्तृत ग्रैवेयक विमानों की भांति वक्तव्यता, इतना विशेष है- कृष्णपाक्षिक, अभवसिद्धिक, तीन अज्ञान वाले न उपपन्न होते हैं, न च्यवन करते हैं, न ही वहां सत्ता की वक्तव्यता है, अचरम को छोड़कर यावत् संख्येय चरम प्रज्ञप्त हैं, शेष पूर्ववत् । असंख्येय- विस्तृत में भी इनकी वक्तव्यता
www.jainelibrary.org