________________
छायालीसइमो समवानो : छियालीसवां समवाय
मूल
संस्कृत छाया
हिन्दी अनुवाद १. दिदिवायस्स गं छायालीसं दृष्टिवादस्य षट्चत्वारिंशद् १. दृष्टिवाद के मातृकापद' छियालीस माउयापया पण्णत्ता।
मातृकापदानि प्रज्ञप्तानि ।
है
।
२. बंभीए णं लिवीए छायालीसं ब्राह्मयाः लिपेः षट्चत्वारिंशद् २. ब्राह्मी लिपि के मातृकाक्षर' छियालीस माउयक्खरा पण्णत्ता। मातृकाक्षराणि प्रज्ञप्तानि ।
३. पभंजणस्स णं वातकुमारिदस्स प्रभञ्जनस्य वातकुमारेन्द्रस्य ३. वायुकुमारेन्द्र प्रभंजन के छियालीस लाख
छायालीसं भवणावाससयसहस्सा षट्चत्वारिंशद् भवनावासशतसहस्राणि भवनावास हैं। पण्णत्ता।
प्रज्ञप्तानि ।
टिप्पण
१. दृष्टिवाद के मातृकापद (दिट्ठीवायस्स णं 'माउयापया)
जिस प्रकार अ, आ, इत्यादि अक्षर समस्त वाङमय के मातृकापद (स्रोतभूत) होते हैं उसी प्रकार उत्पाद, व्यय और ध्रौव्य-ये तीनों दृष्टिवाद के मातृकापद हैं। सिद्धश्रेणी, मनुष्यश्रेणी आदि के विषयभेद से ये छियालीस हैं, ऐसी संभावना वृत्तिकार ने की है।' २. ब्राह्मीलिपि के मातृकाक्षर (बंभीए णं लिवीए'माउयक्खरा)
'अ' से 'क्ष' पर्यन्त वर्ण मातृका कहलाते हैं। वृत्तिकार ने सम्भावित रूप से ४६ मातृकाक्षरों का निर्देश इस प्रकार किया है
१. समवायांमवृत्ति, पत्न ६५: द्वादशाङ्गस्य 'माउयापय' त्ति सकलवाङ्मयस्य प्रकारादिमातृकापदानीव दृष्टिवादार्थप्रसवनिबन्धनस्वेन मातकापदानि उत्पादविगमधौम्यलक्षणानि, वानि
च सिवयं णिमनुष्यथ प्यादिना विषयभेदेन कथमपि भिद्यमानानि षट्चत्वारिशद्भवन्तीति सम्भाव्यन्ते । २. जयसेन प्रतिष्ठापाठ, ३७६ :
'प्रकारादिक्षकारान्ता, वर्णा प्रोक्तास्तु मातुकाः।' ३. समवायांगवृत्ति, पत्र ६५: लेख्यविधी षट्चत्वारिंशन्मातृकाक्षराणि, तानि चाकारादीनि हकारान्तानि सक्षकाराणि ऋऋ लल ल इत्येवं तदक्षरपञ्चकवर्जितानि सम्भाव्यन्ते, (स्वरचतुष्टयवर्जनात् विसर्गान्तानि द्वादश पञ्चविंशति: स्पर्शा: चतस्रोऽन्तःस्था: ऊष्माणश्चत्वार: क्षवर्णश्चेति षट्चत्वारिंशद्वर्णाः)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org