Page Text
________________
२६] भारतीय विद्या
[वर्ष ३ વિદ્યાધરપ–વિદ્યાધરક્ત “સાહિત્યવિદ્યાધરી’ ટીકા એ શ્રીહર્ષના કઠિન કાવ્યની સર્વપ્રથમ ટકા હેવાનું માન ખાટી જાય છે. સાહિત્યવિદ્યાધરીની હાથપ્રતો ઉપરથી જણાય છે કે વિદ્યાધર એ રામચન્દ્ર નામે વૈદ્યનો પુત્ર હતો અને તેની માતાનું નામ સીતા હતું. સં. ૧૩૫૩માં “નૈષધ” ઉપર ટીકા લખનાર ચંડુ પંડિત વિદ્યાધરની ટીકાનો ઉલ્લેખ કરે છે એટલું જ નહીં પણ વિદ્યાધરની ટીકા અનુસારનાં પાઠાન્તરો પણ કેટલેક સ્થળે નોંધે છે, એટલે વિદ્યાધર સં. ૧૩પ૩ પૂર્વે થઈ ગયો છે એ તો નિશ્ચિત છે. આપણે આગળ જોયું તેમ વિદ્યાધર પોતાની ટીકામાં વીસલદેવ વાઘેલાના ભારતી–ભાંડાગારમાંના “નૈષધીય ચરિત’ના પ્રતીકના પાઠને અનુસર્યો છે, એટલે તે વીસલદેવને સમકાલીન હોય એ સંભવિત છે. ટીકાની હાથપ્રતમાં વીસલદેવને
મહારાજાધિરાજ' કહ્યો છે. હવે, વીસલદેવ ધોળકાનો રાણો મટીને સં. ૧૩૦૦માં પાટણને મહારાજાધિરાજ થયો. તેનો રાજત્વકાળ સં. ૧૩૦૦થી ૧૩૧૮ સુધીનો છે, એટલે ઉપરનું અનુમાન જે સાચું હેય તે “સાહિત્યવિદ્યાધરી” વિક્રમના ચૌદમા સૈકાના પૂર્વાર્ધમાં રચાયેલી છે, એમ નિશ્ચિત થાય.
સાહિત્યવિદ્યાધરી” જે કે ચંડ પંડિતની ટીકા જેવી પાંડિત્યપ્રવણ નથી, પણ નૈષધની તે પહેલી જ ટીકા ઈ પાછળના ટીકાકારોએ તેનો સારો ઉપયોગ કર્યો છે. તે કાળના ગૂજરાતમાં સંસ્કૃત અભ્યાસીઓમાં કાત– વ્યાકરણનું પરિશીલન વ્યાપક હતું, અને વિદ્યારે પણ કાતન્ત્રનો હવાલો આપ્યો છે. ૨-૦ની ટીકામાં તેણે કુન્તકના “વક્રોક્તિજીવિત’નો તથા ૨૨-૧૨૬ તથા ૧૨૮ની ટીકામાં “સંગીતચૂડામણિ” તથા “સંગીત સાગર” એ બે સંગીતને લગતા ગ્રન્થનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ૨-૨૪ની ટીકામાં “પ્રતાપ માર્તડ માંથી અવતરણ આપ્યું છે. * ચંડ પંડિત-ચંડ પંડિતે પોતાની ટીકા સં. ૧૩૫૩માં લખી છે એમ ટીકાના અંતમાં તેમણે કરેલી નોંધ ઉપરથી જણાય છે. ચંડુ પંડિત પોતાને વિષે ઠીક ઠીક માહિતી તેમાં આપે છે. તે ધોળકાનો વતની નાગર બ્રાહ્મણ હતો. એના પિતાનું નામ આલિગ પંડિત અને માતાનું નામ ગૌરીદેવી હતું. એના ગુરુનું નામ વૈદ્યનાથ હતું, પણ તેણે નૈષધીનો અભ્યાસ મુનિદેવ પાસે અને મહાભારતનો અભ્યાસ નરસિંહ પંડિત પાસે કર્યો હતો. ન્યાસ સાથે કારિકાનો અભ્યાસ પણ તેણે કર્યો હતો. સારંગ (સારંગદેવ વાઘેલો) જ્યારે ગૂજરાત રાજા હતો અને માધવ નામે તેનો મહામાત્ય હતો ત્યારે આ ટીકા પૂર્ણ થઈ હોવાનું તેમાં જણાવેલું છે. સં. ૧૩૫૩ એ સારંગદેવ વાઘે. લાના રાજ્યકાળનું છેલ્લું જ વર્ષ છે. આમ છતાં એની પછી ગાદીએ આવનાર કર્ણદેવ વાઘેલાના સમયની કેટલીક હકીક્ત પણ એમાં મળે છે. એમાં જણાવેલું છે કે સાર
માચારીઅર નોંધી છે, જેમાંની ૨૩નાં નામ Catalogus Catalogorumમાં છે. એ ૩૪માં નહીં નોંધાયેલી રચન્દ્ર અને મુનિચંદની બે ટીકાઓ ઉમેરતાં ‘નૈષધ’ની ટીકાઓની કુલ સંખ્યા ૩૬ થાય. જેમાંની ૬ ગુજરાતમાં લખાયેલી છે.
૧૫. વિદ્યાધર અને ચંદુ પંડિતની ટીકાઓ વિષેની માહિતી નૈષધ'ના અંગ્રેજી અનુવાદની પ્રસ્તાવનામાં પ્રો. કૃષ્ણકાંત હિંદીકીએ આપેલી વિગતોને આધારે સંકલિત કરવામાં આવી છે, એ વસ્તુની સાભાર નોંધ લઉં છું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003403 |
| Book Title | Bhartiya Vidya Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jinvijay |
| Publisher | Bharatiya Vidya Bhavan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 408 |
| Language | Hindi, Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 13 MB |