________________
उत्तराध्ययन-मूलसूत्रम्-१-२/६३ मुच्यते, नगरोपलक्षणमेतत्, ततो नगरादींश्च, किमित्याह-'रीयंत'ति तिव्यत्ययाद्रीयमाणंविहरन्तम् 'अनगारम्' उक्तस्वरूपम् 'अकिञ्चनं' नास्य किञ्चन प्रतिबन्धास्पदं धनकनकाद्यस्तीत्य-किञ्चनो-निष्परिग्रहः, तथाभूतम् 'अरति:' उक्तरूपा 'अनुप्रविशेत्' मनसि लब्धास्पदा भवेत्, 'त'मित्यरतिस्वरूपं तितिक्षेत' सहेत परीषहमिति सूत्रार्थः ।। तत्सहनोपायमेवाहमू. (६४) अरई पिट्ठओ किच्चा, विरओ आयरिक्खए।
___ धम्मारामे निरारंभे, उवसंते मुनी चरे॥ वृ.'अरति' संयमविषयां मोहनीयकर्मप्रकृतिरूपां पृष्ठतः कृत्वा कोऽर्थ:?, धर्मविघ्नहेतुरियमितिमत्या तिरस्कृत्य, किमित्याह-'विरतः' हिंसादिभ्य उपरतः, आत्मा रक्षितः, दुर्गतिहेतोरपध्यानादेरनेनत्यात्मरक्षितः, आहिताग्न्यादिषु दर्शनात् क्तान्तस्य परनिपातः, आयो वाज्ञानादिलाभो रक्षितोऽनेनेत्यायरक्षितः धर्मे-श्रुतधर्मादौ आडित्यभिव्याप्त्या रमते-रतिमान् भवतीति धर्मारामः, यद्वा-धर्म एव सततमानन्दहेतुतया प्रतिपाल्यतया वा आरामो धर्मारामस्तत्र, स्थित इति गम्यते, निर्गत आरम्भाद्-असक्रियाप्रवर्तनलक्षणणात् निरारम्भः 'उपशान्तः' क्रोधाद्युपशमात् 'मुनिः' सर्वविरतिप्रतिज्ञाता चरेत्, 'पलिओवमं झिज्जइ सागरोवमं, किमंग पुन मज्झ इमं मनोदुहं'ति विचिन्तयन्संयमाध्वनि यायात्, न पुनरुत्पन्नारतिरपि अवधावनानुप्रेक्षी भवेद् । इह च विरतादिविशेषणानि अरतितिरस्करणफलतया, यद्वा यत एव विरतोऽत एवात्मरक्षित इत्यादिहेतुफलतया नेयानोति सूत्रार्थः ।।
इदानीं तापसद्वारमनुस्मरन् 'अरई अनुप्पवेसे' इत्यादि-सूत्रसूचितमुदाहरणमाहनि.[९८] अयलपुरे जुवराया सीसो राहस्स नगरीमुज्जेनि।
अज्जा राहक्खमणा पुरोहिए रायपुत्तो य॥ नि.[ ९९] कोसंबीए सिट्ठी आसी नामेन तावसो तहियं ।
मरिऊण सूयरोरग जाओ पुत्तस्स पुत्तोत्ति ॥ वृ. अचलपुरे युवराजः शिष्यो राधस्य नगरीमुज्जयिनीम् आर्या राधक्षमणाः पुरोहितो राजपुत्रश्च कौशाम्ब्यां श्रेष्ठी आसीन्चाम्ना तापसः तत्र मृत्वा 'सूयरोरगो' त्ति सुपो लापः शूकर उरगो जातः पुत्रस्य पुत्र इति गाथाद्वयाक्षरार्थः ।। एतदर्थस्तु सम्प्रदायादवसेयः, स चायम__ अचलपुरं नाम पतिट्ठाणं, तत्थ जियसत्तू राया, तस्स पुत्तो जुवराया, सो राहायरियाण अंतिए पव्वइओ।सोय अत्रया विहरंतो गतो तगरंनगरि, तस्स य राहायरियस्स सझंतेवासी अज्जराहस्वमणा नाम उज्जेनीए विहरंति, तओ आगया साहुणो तगरं, गया रासमीवं, ते पुच्छियानिरुवस्सगंति, भणंती-रायपुत्तो पुरोहियपुत्तो य वाहिति, तस्स जुवरायपव्वतियगस्स सो रायपुत्तो भत्तिज्जतो, मा संसारं भमिहितित्ति आपुच्छिऊण आयरिए गओ उज्जेणि, भिक्खवेलाए उग्गा-- हेऊण पट्टितो, आयरिएहि भणिओ-अच्छाहि, सो भणइ-न अच्छामि, नवरं दाएहतं पंडनीयघर, चेल्लगो भणिओ-बच्चदाएहि, तेन दाइयं, सो तत्थ गतो, वीसत्थोपविट्ठो, तत्थते दोऽवि अच्छंति,
तेतं पिच्छिऊण उट्ठिया, तेनवि महया सद्देणं धम्मलाभियं, ते भणंति-अहो! लट्ठ पव्वइयगो अम्हंतेन गतो, वंदामोत्ति, भणंति ते आयरिया ! तुब्भे गाइडं जाणह?, तेन भणियं-आमं जाणामो, तुब्भेवाएह, ते आढत्ता, जाव न जाणंति, तेन भण्णइ-एरिसगा चेव तुब्भे कोलियगा,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org