________________
उद्देशक : १, मूलं : ३५, [ भा. ९५५]
आणाधेज्जमितिगुरु, कयरिणमोक्खोन न बाएइ ||
वृ- सूत्रवाचनाप्रदानपरिहारेणार्थमेव केवलं व्याख्यानाय आचार्यस्य एकाग्रता एकाग्रमनस्कता ध्यानेऽर्थचिन्तनात्मकेभवति । यदिपुनः सूत्रमपिवाचयेत्तदा बहुव्यग्रत्वादर्धचिन्तायामेकाग्रता न स्यात्, एकाग्रतवापि को गुण इत्यत आह- वृद्धिः एकाग्रस्य हि सतोऽर्थं चिन्तयतः सूत्रार्थस्य । तत्र सूक्ष्मार्थोन्मीलनात् वृद्धिरुपजायते तथा तीर्थकरानुकृतिखं कृता भवति । तथा हि तीर्थकृती भगवन्तः किलार्थमेव केवलं भाषन्ते, न तु सूत्रं नापि गणतप्तिं कृर्वन्ति । एवमाचार्या अपि तथा वर्तमानास्तीर्थकरानुकारिणो भवन्ति । सूत्रवाचनां तु प्रयच्छतामाचार्याणां लाघवमप्युपजायते तद्वाचनायास्ततोऽधस्तनपदवर्त्तिभिरप्युपाध्यायादिभिः क्रियमाणत्व देवं तस्य तथा वर्तमानस्य लोके राज्ञ इव महती गुरुता प्रादुर्भवति तद्गुरुतायां च प्रवचनप्रभावना तथा आज्ञायां स्थैर्यमाज्ञास्थैर्यं कृतं भवति तीर्थकृतामेवमाज्ञा पालिता भवतीत्यर्थः । इयं हि तीर्थकृतामाज्ञा यथोक्तप्रकरिणममानुकारिणा आचार्येण भवितव्यमिति । इत्यस्मात् हेतुकलापात्गुरुराचार्यः कृतः ऋणमोक्षो येन स कृतऋणमोक्षस्तेन हि सामान्यावस्थायामनेके साधवः सूत्र मध्यापितास्तत ऋणमोक्षस्य कृतत्वात्सूत्रं न वाचयति उक्तमाचार्यस्वरूपमिदानीमुपाध्यायस्वरूपमाह
[भा. ९५६ ]
सुत्तत्थतदुभयविऊ उज्जुत्ता नाणदंसणचरिते । निप्पायगसिस्साणं एरिसया होति उवज्झाया ।।
बृ- ये सूत्रार्थ तदुभयविदो ज्ञानदर्शनचारित्रेषूद्युक्तास्तथा शिष्याणां सूत्रवाचनादिना निष्पादका एतादृशा भवन्ति उपाध्यायाः । । उक्तं च
संमत्तनाणसंजम, जुत्तीमुत्तत्थतदुभय विहिन्नू । आवरियठाणजोग्गी सुत्तं वाएइ उवज्झातो ।।
अथ कस्मात्सूत्रमुपाध्यायो वाचयति तदुच्यते-अनेकगुणसंभावत्ताने वाह[भा. ९५७ ] सुतत्थेसु थिरतं, ऋणमोक्खो आयतीत पडिबंधो । पाडिच्छेमोहजओ, तम्हा वाए उवज्झातो ।।
२९९
वृ- उपाध्यायः शिष्येभ्यः सूत्रवाचनां प्रयच्छन् स्वयमर्थमपि परिभावयति सूत्रेऽर्थे च तस्य स्थिरत्वमुपजायते । तथान्यस्य सूत्रवाचनाप्रदानेन सूत्रलक्षणस्य ऋणस्य मोक्षः कृतो भवति । तथा आयत्यामागामिनि काले आचार्यपदाध्यासेऽप्रतिवन्धोऽत्यन्ताभ्यस्ततया यथावस्थतया स्वरूपस्व सूत्रस्थानुवर्तनं भवति । तथा पाडिच्छेति येऽन्यतो गच्छान्तरादागत्य साधवस्तत्रोपसम्पदं गृह्णते ते प्रतीच्छका उच्यन्ते । ते च सूत्रवाचनाप्रदानेनानुगृहीता भवन्तीति वाक्यशेषः । तथा मोहजयः कृतो भवति । सूत्रवाचनादानव्यग्रस्य सतः प्रायश्चित्तविश्रोतसिकाया अभावात् । यत एवं गुणास्तस्मादुपाध्यायः सूत्रं वाचयेत् । पाठान्तरं 'तुम्हा उगणीउवाएत्ति' अत्रापि स एवार्थी नवरंगणी उपाध्यायः । उक्तमुपाध्यायस्वरूपमधुना प्रवर्त्तिस्वरूपमाह
[भा. ९५८]
तवनियमविनयगुणनिहि, पवत्तया नाण दंसणचरिते ।
संगहुवग्गहकुसला पवत्ति एयारिसा होति ।।
Jain Education International
वृ- तपो द्वादशप्रभेदं नियमा विचित्रा द्रव्याद्यभिग्रहाः । विनयोज्ञानादिविनयः । तपोनियमविनया एव गुणास्तेषां निधय इव तपोनियमभिनयगुणनिधयस्तेषां प्रवर्त्तकाः । तथाज्ञानदर्शनचारित्रेषु उद्युक्ताः
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org