________________
उद्देशक : १, मूलं-१२, (भा. २३०७]
शिबिकया वा 'निर्वहणं' वध्वाः सर्वर्द्धया श्वशुरगृहे नयनं तद्दर्शने भुक्तभोगिनीनां स्मृतिकरणमभूक्तभोगिनीनां तु कौतुकमुपजायते, ततः प्रतिगमनादयो दोषाः ॥ अथ राजद्वारमाह[भा. २३०८] बलसमुदयेण महया, छत्तसिया वियणि-मंगलपुरोगा । दीसंति रायमादी, तत्थ अतिंता य निंताय ॥
५३
वृ- महता बलसमुदयेन 'अतियन्तः' प्रविशन्तः 'निर्यन्तो वा' निर्गच्छन्तः 'राजादयः ' राजेश्वरतलवरप्रभृतयस्तत्र दृश्यन्ते । कथम्भूताः ? “छत्तसिय'त्ति प्राकृते पूर्वापरनिपातस्यातन्त्रत्वात् सितं श्वेतं छत्रं येषां ते सितच्छत्राः, तथा "वियणि" त्ति वालवीजनिका मङ्गलानिदर्पणपताकादीनि एतानि पुरोगाणि पुरतोगामीनि येषां राजादीनां ते तथा ।। द्वारगाथायां "रायमादीसु" त्ति यद् आदिग्रहणं कृतं तल्लब्धमर्थमाह
[भा. २३०९] ते नक्खि-वालि-मुहवासि जंघिणो दिस्स अट्ठियाऽणट्ठी । होसुं ने एरिसगा, न य पत्ता एरिसा इतरी ।।
वृ- तान् पुरुषान् नखि वालि मुखवासि जङ्खिनो धट्वा भुक्तभोगिन्योऽभूवन् "ने" अस्माकमपीध्शाः पतय इति स्मृतिम् 'इतरास्तु' अभुक्तभोगिन्यो नास्माभिरीद्दशाः पूर्वं प्राप्ता इत्येवं कौतुकं कुर्युः । तत्र नखाः करजाः स्निग्धाऽऽताम्रोत्तुङ्गतादिगुमोपेता येषां ते नखिनः, प्रशंसायामत्र मत्वर्थीयः, यथा रूपवती कन्येत्यादिषु । एवं वालाः केशास्ते श्यामल-निचितकुञ्चितादिगुणोपेता येषां ते वालिनः । मुखवासः कर्पूरादिभिर्मुखस्य सौरभ्यापादनं तदस्ति येषां ते मुखवासिनः । जङ्घिनः वर्तुल-स्थूलजङ्घायुगलकलिताः । एते 'अर्थिनः ' मैथुनाभिलाषिणः 'अनर्थिनो वा' यथाभावेन समागच्छेयुः, ताँश्च दृष्टवा भुक्ताऽभुक्तसमुत्था दोषा भवन्ति ॥ तानेव दर्शयति[ मा. २३१०]
एयारिसए मोत्तुं, एरिसयविवाहिता य सइ भुत्ते । इयरीण कोउहल्लं, निदाण-गमणादयो सज्जं ॥
वृ- एताध्शानू मुक्त्वाऽस्माभिर्दीक्षा गृहीता ई६शैर्वा सह विवाहिता वयमपि पूर्वमिति स्मृतिकरणं भुक्तभोगिनीनाम्, 'इतरासाम्' अमुक्तभोगिनीनां पुनः 'कौतूहलं' कौतुकं भवेत्, ततश्चोभयीषामपि सद्यो निदान गमनादयो दोषाः । निदानम्- 'अस्य तपो नियमादेः प्रभावाद् भवान्तरे ईशमेव पुरुषं लभेय' इति लक्षणम्, गमनं स्वगृहं प्रति भूयः प्रत्यावर्त्तनम् ।। अपि च
[भा. २३११] आयाणनिरुद्धाओ, अकम्मसुकुमालविग्गहधरीओ । सिं पि होइ दहुं, वइणीओ समुदभवो मोहे ॥
वृ- आदानानि - इन्द्रियाणि निरुद्धानि यासां ता निरुद्धादानाः, गाथायां व्यत्यासेन पूर्वापरनिपातः प्राकृतत्वात् । अकर्मणा - कर्मकरणाभावेन सुकुमारं कोमल विग्रहं शरीरं धारयन्तीत्यकर्मसुकुमारविग्रहधराः । एवम्भूता व्रतिनीध्टवा ' तेषामपि' नखि वालिप्रभृतीनां मोहस्य समुद्भवो भवति ।। अथ " इच्छमनिच्छे तरुण' त्ति पदं विवृणोति
[भा. २३१२] संजमविराधना खलु, इच्छाए अनिच्छयं व वहि गिण्हे । तेनोवहिनिफन्ना, सोही मूलाइ जा चरिमं ॥
वृ-यदि तत्रापणगृहादौ तरुणान् अवभाषमाणान् इच्छति ततः संयमविराधना । अथ नेच्छति
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org