________________
२८५
प्रतिपत्तिः - ३/दीव० यथासुराष्ट्रेभ्यः संक्रान्तो मगधदेशंमागध इति, किञ्चित्पुनर्न तद्वयपदेशभाग्यथा तर्जन्या संस्पृष्टा ज्येष्ठाऽङ्गुलिज्येष्ठैवेति, इहापिचजम्बूद्वीपचरमप्रदेशा लवणसमुद्रं स्पृष्टवन्तस्ततोव्यपदेशचिन्तायां संशय इति प्रश्नः, भगवानाह- गौतम ! जम्बूद्वीप एव णमिति निपातस्यावधारणार्थत्वात् ते चरमप्रदेशाद्वीपो,जम्बूद्वीप-सामवर्तित्वात्, नखलुते जम्बूद्वीपचरमप्रदेशालवणसमुद्रः,जम्बूद्वीपसीमानमतिक्रम्य लवणसमुद्र-सीमानमुपगताः किन्तु स्वसीमागता एव लवणसमुद्रं स्पृष्टवन्तस्तेन तटस्थता संस्पर्शभावात् तर्जन्या संस्पृष्टा ज्येष्ठाङ्गुलिरिव ते स्वव्यपदेशं भजन्ते न व्यपदेशान्तरं, तथा चाह-नो खलु ते जम्बूद्वीपचरमप्रदेशा लवणसमुद्रः । एवं 'लवणस्स णं भंते ! समुदस्स पदेसा' इत्यादि लवणविषयमपि सूत्रं भावनीयम् । _ 'जंबुद्दीवेणंभंते!' इत्यादि, जम्बूद्वीपे भदन्त! द्वीपे ये जीवास्ते 'उद्दाइत्ता' इति 'अवद्राय २' मृत्वा २ लवणसमुद्रे 'प्रत्यायान्ति' आगच्छन्ति?, भगवानाह-गौतम ! अस्तीतिनिपातोऽत्र बर्थ, सन्त्येकका जीवा ये 'अवद्रायावद्राय मृत्वा २ लवणसमुद्रे प्रत्यायान्ति, सन्त्येकका ये न प्रत्यायान्ति, जीवानांतथा तथा स्वस्वकर्मवशतया गतिवैचित्रयसम्भवात् ।। एवं लवणसूत्रमपि भावनीयं । सम्प्रति जम्बूद्वीप इति नाम्नो निबन्धनं जिज्ञासिषुः प्रश्नं करोति
-उत्तर कुरु वर्णनं:मू. (१८५) से केणतुणं भंते ! एवं वुच्चति जंबूद्दीवे २?, गोयमा ! जंबुद्दीवे २ मंदरस्स पव्वयस्स उत्तरेणं नीलवंतस्स दाहिणणं मालवंतस्स वक्खारपव्वयस्स पञ्चत्थिमेणं गंधमायणस्स वक्खारपव्वयस्स पुरथिमेणं एत्थ णं उत्तरकुरा नाम कुरा पन्नता, पाईणपडीणायता उदीणदाहिणविच्छिण्णा अद्धचंदसंठाणसंठिता एक्कारसजोयणसहस्साइं अट्ठ बायाले जोयणसते दोण्णि य एकोणवीसतिभागे जोयणस्स विखंभेणं।
तीसे जीवापाईणपडीणायता दुहओवक्खारपब्वयंपुष्टा, पुरथिमिल्लाएकोडीए पुरथिमिलं वक्खारपव्वतंपुट्ठा पञ्चथिमिल्लाएकोडीए पञ्चस्थिमिलंवक्खारपव्वयंपुट्टा, तेवण्णंजोयणसहस्साई आयामेणं, तीसे धणुपट्टे दाहिणेणं सहिंजोयणसहस्साइंचत्तारियअट्ठारसुत्तेर जोयणसते दुवालस य एकूणवीसतिभाए जोयणस्स परिक्खेवेणं पन्नत्ते।
उत्तरकुराए णं भंते ! कुराए केरिसए आगारभावपडोयारे पन्नते?, गोयमा ! बहुसमरमणिज्जे भूमिभागे पन्नत्ते, से जहा नामएआलिंगयुक्खरेति वाजवएवंएकोख्यदीववत्तव्बया जाव देवलोगपरिग्गहाणं ते मणुयगणा पन्नत्ता सपणाउसो!।
नवरि इमं नाणतं-छधणुसहस्समूसिता दोछप्पन्ना पिट्टकरंडसता अट्ठमभत्तस्स आहारट्ठे समुप्पजति तिन्नि पलिओवमाइंदेसूणाइंपलिओवमस्सासंखिजइभागेण ऊणगाइंजहन्त्रेणं तिनि पलिओवमाइं उक्कोसेणं एकूणपन्नराइंदियाइं अणुपालणा, सेसं जहा एगूरुयाणं।
उत्तरकुराए णं कुराए छव्विहा मणुस्सा अणुसजंति, तंजहा-पम्हगंधा १ मियगंधा २ अम्ममा ३ सहा ४ तेयालीसे ५ सणिच्चारी६।।
वृ. 'से केणटेणं भंते !' इत्यादि, अथ केन 'अर्थेन केन कारणेन भदन्त ! एवमुच्यते जम्बूद्वीपो द्वीपः? इति, भगवानाह-जम्बूद्वीपे णमिति वाक्यालङ्कारे द्वीपेमन्दरपर्वतस्य 'उत्तरेण' उत्तरतः नीलवतो वर्षधरपर्वतस्य दक्षिणेन' दक्षिणतो गन्धमादनस्य वक्षस्कारपर्वतस्य 'पुरस्थि
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org