________________
३८४
भगवतीअङ्गसूत्रं (२) २५/-/३/८७८
जहा नंदीए'त्ति एवमिति-पूर्वप्रदर्शितप्रकारवता सूत्रेणाचाराधङ्गप्ररूपणा भणितव्या यथा नन्द्यां साचतत एवावधार्या, अथ कियङ्करमियङ्गप्ररूपणा नन्धुक्ता वक्तव्या इत्याहमू. (८७९) सुत्तत्थो खलु पढमो बीओ निजुत्तिमीसिओ भणिओ।
तइओ य निरवसेसो एस विही होइ अनुओगे। वृ. 'जाव सुत्तत्थो गाहा, सूत्रार्थमात्रप्रतिपादनपरः सूत्रार्थोऽनुयोग इति गम्यते, खलुशब्दस्त्वेवकारार्थः स चावाधारणे इति, एतदुक्तं भवति-गुरुणा सूत्रार्थमात्राभिधानलक्षण एवप्रथमोऽनुयोगः कार्यो, माभूत् प्राथमिकविनेयानां मतिमोह इति, द्वितीयोऽनुयोगः सूत्रस्पशकनियुक्तिमिश्रः कार्यइत्येवंभूतोभणितो जिनादिभि, 'तृतीयश्च तृतीयः पुनरनुयोगो निरवशेषो निरवशेषस्य प्रसक्तानुप्रसक्तस्यार्थस्य कथनात्, 'एषः' अनन्तरोक्तः प्रकारत्रयलक्षणो भवति' स्यात् विधि विधान्य ‘अनुयोगे' सूत्रस्यार्थेनानुरूपतया योजनलक्षणे विषयभूते इति गाथार्थ ।
मू. (८८०) एएसिणं भंते ! नेरतियाणं जाव देवाणं सिद्धाण य पंचगतिसमासेणं कयरे २? पुच्छा, गोयमा! अप्पाबहुयं जहा बहुवत्तव्वयाए अट्टगइसमासअप्पाबहुगं च ।
___ एएसिणं भंते ! सइंदियाणं एगिदियाणं जाव अनिंदियाण य कयरे २ ?, एयपि जहा बहुवतव्वयाए तहेव ओहियं पयं भाणियव्वं, सकाइयअप्पाबहुगंतहेव ओहियं भाणियव्यं ।
एएसिणं भंते ! जीवाणं पोग्गलाणंजाव सव्वपज्जवाण यकयरे २ जाव बहुवत्तव्वयाए, एएसिणंभंते जीवाणं आउयस्स कम्मस्स बंधगाणं अबंधगाणंजहा बहुवत्तव्वयाएजाव आउयस्स कम्मस्स अबंधगा विसेसाहिया। सेवं भंते ! सेवं भंतेत्ति ।
वृ.अनन्तरमङ्गप्ररूपणोक्ता, अङ्गेषु च नारकादयः प्ररुप्यन्त इति तेषामेवाल्पबहुत्वप्रतिपादनायाह- "एएसिण'मित्यादि, 'पंचगइसमाणेणं'तिपञ्चगत्यन्तर्भावेन, एषां चाल्पबहुत्वं तथा वाच्यं यथा बहुवक्तव्यतायां प्रज्ञापनायास्तृतीयपदे इत्यर्थः, तच्चैवमर्थतः । ॥१॥ “नरनेरइया देवा सिद्धा तिरिया कमेण इह होति ।
थोवमसंखअसंखा अनंतगुणिया अनंतगुणा ॥". अगइसमासप्पाबहुयंच'त्ति अष्टगतिसमासेन यदल्पबहुत्वंतदपि यथा वहुवक्तव्यतायां तथा वाच्यम्, अष्टगतयश्चैवं-नरकगतिस्तथा तिर्यग्नरामरगतयः स्त्रीपुरुषभेदाद्देधा सिद्धगतिश्चेत्यष्टौ, अल्पबहुत्वं चैवमर्थतः॥१॥"नारी १ नर २ नेरइय ३ तिरित्थि ४ सुर ५ देवि ६ सिद्ध ७ तिरिया य ८।
थोव असंखगुणा घउ संखगुणा नंतगुण दोन्नि ।।" 'सइंदियाणं एगेंदियाण'मित्यादौ यावत्करणाद् द्वीन्द्रियादीनि चत्वारि पदानि वाच्यानि 'एयंपि जहा बहुवत्तव्वयाए तहेव'त्ति एतदप्यल्पबहुत्वं यथा बहुवक्तव्यतायामुक्तं तथ वाच्यं, तच्चपर्याप्तकापर्याप्तकभेदेनापितत्रोक्तंइह तुयत्सामान्यतस्तदेव वाच्यमितिदर्शयितुमाह-'ओहियं पदं भाणियव्वं ति तचैवमर्थतः। "पण १ चउ २ ति ३ दुय ४ अनिंदिय ५ एगिदि ६ सइंदिया७कमा हुंति।
थोवा १ तिनि य अहिया ४ दोनंत गुणा ६विसेसहिया ७॥ सकाइयअप्पाबहुग तहेव ओहियं भाणियव्य'ति सकायिकपृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतित्र
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org