________________
१०६
भगवतीअगसूत्रं 9/-/९/९५ मनुष्यास्त्वीदारिकवैक्रियतैजसाहारकाणि प्रतीत्येति ।
'धम्मस्थिकाए'त्ति, इह यावत्करणाद् 'अहम्मस्थिकाए आगासस्थिकाए'त्ति दृश्यं 'चउत्थपएणं तिएते 'अगुरुलहु इत्यनेन पदेन वाच्याः, शेषाणांतुनिषेधः कार्यो, धर्मास्तिकायादीनामरूपितयाऽगुरुलघुत्वादिति ।
पुद्गलास्तिकायसूत्रे उत्तरं निश्चयनयाश्रयम्, एकान्तगुरुलघुनोस्तन्मतेनाभावात् 'गुरुलहुयदव्वाइंति औदारिकादीनि चत्वारि अगुरुलहुयदव्वाईति कार्मणादीनि ३ ।
“समयाकम्माणि यचउत्थपएणं तिसमया:-अमूर्ताकर्माणिच-कार्मणवर्गणात्मकानीत्यगुरुलधुत्वमेषां । 'दव्वलेसं पडुच्च तइयपएणं'ति द्रव्यतः कृष्णलेश्या औदारिकादिशरीरवर्ण
औदारिकादिकं च गुरुलध्वितिकृत्वागुरुलध्वित्यऽनेन तृतीयविकल्पेन व्यपदेश्या, भावलेश्या तुजीवपरिणतिस्तस्याश्चामूर्त्तत्वादगुरुलध्वित्यनेन व्यपदेशइत्यतआह-'भावलेसं पडुच्च चउत्थपदेणं'ति।
'दिट्ठीदंसणे'त्यादि, दृष्टयादीनिजीवपर्यायत्वेनागुरुलघुत्वादगुरुलघुलक्षणेन चतुर्थपदेन वाच्यानि । अज्ञानपदंत्विह ज्ञानविपक्षत्वादधीतम्, अन्यथा द्वारेषु ज्ञानपदमेव द्दश्यते ।
'हेडिल्लए'त्ति औदारिकादीनि 'तइयपएणं'ति गुरुलघुपदेन, गुरुलघुवर्गणात्मकत्वात्
'कम्मय चउत्थपएणं'ति अगुरुलघुद्रव्यात्मकत्वात् कार्मणशरीराणां, मनोयोगवाग्योगौचतुर्थपदेन वाच्यौ, तद्व्याणामगुरुलघुत्वात्, काययोगःकार्मणवर्जस्तृतीयेन, गुरुलघुत्वात्तद्रव्याणामिति । 'सव्वदव्वे' त्यादि, 'सर्वद्रव्याणि' धर्मास्तिकायादीनि 'सर्वप्रदेशाः' तेषामेव निर्विभागाअंशाः ‘सर्वपर्यवाः' वर्णोपयोगादयो द्रव्यधम्मा:, एतेपुद्गलास्तिकायवद्व्यपदेश्याः, गुरुलघुत्वेना- गुरुलघुत्वेन चेत्यर्थः, यतः सूक्ष्माण्यमूर्तानि च द्रव्याण्यगुरुलघूनि, इतराणि तु गुरुलघूनि, प्रदेशपर्य-वास्तुतत्तद्रव्यसम्बन्धित्वेन तत्तत्स्वभावाइति ॥गुरुलघुत्वाधिकारादिदमाह
मू. (९६) सेनूर्णभंते! लाघवियंअप्पिच्छ अमुच्छ अगेही अपडिबद्धया समणाणं निग्गंथाणं पसत्यं ? हंता गोयमा! लाघवियं जाव पसत्यं ।
से नूणं भंते! अकोहतं अमाणत्तं अमायत्तं अलोभत्तं समपाणं निग्गंथाणं पसत्यं?, हंता गोयमा ! अकोहत्तं अमाणत्तं जाव पसत्यं ।
से नूगंभंते! कंखापदोसे खीणेसमणे निग्गंथे अंतकरेभवति अंतिमसारीरिए वाबहुमोहेवि यणं पुब्बिं विहरित्ता अह पच्छासंबुडे कालं करेति तओ पच्छासिज्झति ३ जाव अंतं करेइ ?, हंता गोयमा! कंखापदोसे खीणे जाव अंत करेति।
वृ. 'लाघवियंति लाधवमेव लाघविकम्-अल्पोपधिकम् 'अप्पिच्छत्तिअल्पोऽभिलाष आहारादिषु अमुच्छत्ति उपधावसंरक्षणानुबन्धः 'अगेहित्तभोजनादिषुपरिभोगकालेऽनासक्ति अप्रतिबद्धता-स्वजनादिषु स्नेहाभाव इत्येतत्पञ्चकमिति गम्यं, श्रमणानां निर्ग्रन्धानां प्रशस्तं' सुन्दरम्, अथवालाघविकंप्रशस्तं, कथम्भूतमित्याह-'अप्पिच्छ' अल्पेच्छरूपमित्यर्थः, एवमितराण्यपि पदानि।
___ उक्तालाघविकस्य प्रशस्तता, तच्चक्रोधाद्यभावाविनाभूतमिति क्रोधादिदोषाभावप्रशस्तताऽभिधानार्थं क्रोधादिदोषाभावाविनाभूतकाङ्क्षाप्रदोषक्षयकार्याभिधानार्थंचक्रमेणसूत्रे, व्यक्ते
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org