________________
उत्तराध्ययन- मूलसूत्रम् - १-१ / १५ “सद्देण मओ रूवेण पयंगो महुयरो (य) गंधेणं । आहारेण य मच्छो बज्झइ फरिसंण य गइंदो ॥"
तद्विपर्ययतस्तु - इह परत्र च नन्दन्ति, तत्र चोदाहरणम्-दो भायरो चोरा, तेसिं उवस्सए साहुणो वासावासं उनागया, तेहिं वासारत्तपरिसमत्तीए गच्छंतेहि तेसि चोराणं अन्नं वयं किंचि अपडिवज्जमाणाणं रत्तिं न भोत्तव्वंति वयं दिपिण । अन्नया तेहिं उद्दाइएहिं सुबहुयं गोमाहिसं आनियं, तत्थ अन्ने महसि मारेउं पइउमारद्धा, अत्रे मज्जस्स गया, मंसइत्ता संपहारेन्ति-अद्धगे मंसे विसं पक्खिवामो तो मज्जइत्ताणं दाहामो, तओ अम्हं सुबहुं गोमाहिसं भागेण आगमिस्सइ, मज्जइत्तावि एवं चेव सामत्थेर्हिति, एवं तहिं विसं पक्खित्तं, आइच्चो य गत्थं गतो, ते भायरो न भुत्ता, इयरे परोप्परं विससंजुत्तेण मज्जमंसेण उवभुत्तेण मया, मरिऊण य कुगई गया, इयरे इह परलोए य सुहभागिणां जाया, एवं ताव जिभिदियदमे, एवं सेसेसुवि इंदिएसु, 'अप्पा दंतो सही होइ, अस्सि लोए परत्थ य' इति सूत्रार्थः ॥ किं पुनः परिभावयन्नात्मानं दमयेदित्याहमू. (१६) वरं मे अप्पा दंतो, संजमेन तवेन य । माऽहं परहिं दम्मंतो, बंधनेहि वहेहि य ॥
वृ. 'वरं' प्रधानं 'मे' मया 'आत्मा' अभिहितरूपस्तदाधाररूपो वा देहः, 'दान्त' इति दमं ग्राहित: असमञ्जसचेष्टातो व्यावर्तितः, केन हेतुना ? - 'संयमेन' पञ्चाश्रवविरमणादिना, 'तपसा च' अनशनादिना, चशब्दो द्वयोरप्यनपेक्षितायां मुक्तिहेतुताविरहात् परस्परसापेक्षतासूचनार्थः सम्यग्ज्ञानसमुच्चायार्थो वा विपर्यये दोपदर्शनाह- 'मा' प्राग्वत्, 'अहम्' इत्यात्मनिर्देशः, ‘परैः' आत्मव्यतिरिक्तेः ‘दम्मंतो 'त्ति आर्पत्वादमितः, कै: ?, 'बन्धेन: ' वर्धादिविरचितैर्मयूरबन्धादिभिः 'वधैश्च' लतालकुटादिताडनैः, अत्रोदाहरणं संयणाओ गंधहत्थी- अडवीए हत्थिजूहं महल्लं परिवसड़, तत्थ जूहवती जाए जाए गयकलभए विणासेड, तत्थेगा करिणी आवण्णसत्ता चितेइ - जइ कहंचि गयकलभतो जायइ, सोऽवि एतेन विणासिज्जित्तिकाउं लंगंती ओसरइ, . जूहाहिवेण जूहे छुब्भइ, पुणो ओसरइ, ताहे बितियततियदिवसे जूहेण मिलइ, ताहे एगं रिसिआसमपयं दिट्टं, सा तत्थ अल्लीणा संविणया य अणाए रिसओ, सा पसूया गयकलहं, सो तेहिं रिसिकुमारहिं सहिओ पुप्फारमं सिंचइ, संयणउत्ति से नामं कयं, वयत्थो जातोअ, जूहं दट्टण जूहपति हंतृणं जूहं णेण पडिवण्णं, गंतृण य अणेण सो आसमो विनासितो, नो अन्नावि कावि एवं काहितित्ति ।
ता ते रिसितो रूसिया, पुप्फफलगहियपाणी सेणियस्स रनो सयास उवगया, कहियं चsहिं- एरिसो सव्वलक्खणसंपुण्णो गंधहत्थी सेयणतो नाम, सेणिओ हत्थिगहणाय गतो, सोय हत्थी देवयाए परिगाहितो, ताहे (ए) ओहिणा आभोइयं-जहा अवस्सं एसो घप्पति, ताहे ताए सो भण्णए-पुत्त ! वरं ते अप्पा दंतो, न यऽसि परेहिं दंभंतो बंधनेहिं वहेहि य, सो एवं भणिओ सयमेव रत्तीए गंतृण आलाणखंभं अस्सितो। यथा हि अस्य स्वयंदमनान्महागुणः तथा मुक्त्यर्थिनोऽपि विशिष्टनिर्जरातः, इतरथा त्वकामनिर्जरातो न तथेति सूत्रार्थः ।।
मू. ( १७ )
--
Jain Education International
पडिनीयं च बुद्धाणं, वाया अदुव कम्मुणा । आवी वा जड़वा रहस्से, नेव कुज्जा कयाइवि ॥
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org