________________
७४
निशीथ-छेदसूत्रम् -१
य करेज्जा, सेयवडेहिं ति दड्डमुड्डाहं करेज्जा । च सद्दो समुच्चये । करणे त्ति दारं गयं ।।
इदाणिं संघट्टणादियाण करणंताण पच्छितं भण्णति[भा. २१५] संघट्टणादिएसुंजणणावज्जेसुचउलहू हुँति।
छप्पइकादिविराधण इंधणे तसपाणमादीया। चू. पुव्वद्धंकंठं।तावणदारेइमं विसेसपच्छित्तं, छप्पतिआइविराहणत्तितावंतस्स छप्पतिदा विराहिजंति, तं निप्फण्णं पायच्छित्तं भवतीति वाक्यशेषः । “आदि" सद्दातो जइवारे हत्थादी परावत्तेउतावेति तइ चउलहुगा । इंघणे त्ति इंधणदारे इमं विसेसं पायच्छित्तं, तसपाणमादीयंति इंधणे परिकप्पमाण उद्देहिगमादि तसा विराहिजंति, “आदि" शब्दात् थावरा वि, तं निप्फण्णं पायच्छित्तं दायव्वमिति ॥ इदाणिं जणणं ति दारं[भा. २१६] अहिणवजणणे मूलं, सट्टाणणिसेवगे य चतुलहुगा।
संघट्टन परितावण, लहुगुरु अतिवायणे मूलं ॥ चू. उत्तराघरअरणिमहणप्पयोगे अहिणवमग्गिजणयति तत्थ से मूलं भवति । इदाणिंच शब्दो व्याख्येयते-“सट्ठाणणिसेयणे य"त्ति जत्थ गिहत्थेहिं पज्जालिया अगणी तत्थ ट्ठियं चेव आयपरप्पओगेणं असंघटुंतो सेवति तत्थ चउलहुगं। सयंपज्जालिएपुणअगणिक्काए पुढवादीयाण तसकायपजंताण संघट्ट परितावण लहुगुरुग-तिवायणे मूलं, एवं कम्मनिष्फण्णं ।।
चोदगाह[भा. २१७] जति ते जणणे मूलं, हते वि नियमुप्पत्ती यतं चेव ।
इंधणपक्खेवंमि वि, तं चेव य लक्खणं जुत्तं ॥ चू. यदीत्यभ्युपगमे, ते भवत, उत्तराधरारनिप्पओगेण “जणिए"-उत्पादितेत्यर्थः, मूलं भवति, एवं ते “हते" विघातेत्यर्थः, नियमाअवस्सं अन्नो अग्गी उप्पाइज्जिस्सति, तम्हा हते वि तंचेवमूलंभवतु। किंचान्यत्- “इंघगपक्खेवंमिवि" अन्योऽगनि उत्पाद्यते, अपिपदार्थसंभावने, उस्सकणे अन्योग्निरुत्पाद्यते । तं चेव य लक्खणं ति तदेवाग्न्युत्पत्तिलक्षणं, “च" शब्दो लक्षण अविशेषाभिधायी, जुत्तं योग्यं घटमाणेत्यर्थः । तम्हा एतेसु वि मूलं भवतु ॥
पुनरवि चोदक एवात्रोपपत्तिमाह। [भा. २१८] अवि य हुजुत्तो दंडो, उवघाते न तु अणुग्गहे जुज्जे ।
अनुकंपा पावतरी, निक्किवता सुंदरी किह नु । चू. अपि च, ममाभिप्रायात्, हु शब्दो दंडावघारणे, जुत्तो योग्यः, दंडणं दंडः, उवघातेति विनाशेत्यर्थः, न प्रतिषेधे, तुशब्दो प्रतिषेधावधारणे स्तोकप्रायश्चित्तप्रदानविशेषणे वा, अणुग्गहे त्ति अणुवघाते उज्जालनेत्यर्थः, जुजे युक्तः। अनुकंपणमनुकंपा दये त्ति भणियं होइ सा पावतरी कहं भवति? स्यात्कथं ? बहुप्पच्छित्तप्पयाणातो, निक्किवता निग्धिणिया, सा सुंदरा पहाणा कहें भवति? स्यात् कथं ? अपपच्छित्तप्पदाणातो; कहं त्ति प्रश्नः, नु वितर्के ।। आचार्याह[भा. २१९] उज्जालझंपगाणं, उज्जालो वंणिओ हु बहु कंमो।।
कम्मार इव पउत्तो, बहुढं सयरो न भंजंतो।। चू. उज्जालओ प्रज्वालकः, झंपको निव्वावको, णंशब्दोवाक्यालंकारार्थः । एतेसिंदोण्हं
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org