________________
१८४
सूर्यप्रज्ञप्तिउपाङ्गसूत्रम् १०/२०/८१ यस्मिन् संवत्सरे नक्षत्राणि विषमचारीणि मासविस- दशनामानीत्यर्थः, राशिना समकं योगमुपगतानि तां तांपौर्णमासी युअन्ति-परिसमापयन्ति, यश्च कटुकः-शीतातपरोगादिदोषबहुलतया परिणामदारुणोबहुदकश्च तमाहुमहर्षयः संवत्सरंचान्द्रं-चन्द्रसम्बन्धिनं चन्द्रानुरोधतस्तत्र मासानां परिसमाप्तिभावान्न माससशनामनक्षत्रानुरोधतः मू. (८२) विसम पवालिणो परिणमंति अणुऊसुदिति पुप्फफलं ।
वासंन सम्म वासइ तमाहु संवच्छरं कम्म वृ. सम्प्रति कर्मसंवत्सरलक्षणमाह॥१॥ “विसमं पवालिणो परिणमंतिअणुऊसु दिति पुप्फफलं ।
वासं न सम्म वासइ तमाहु संवच्छरं कम्मं ॥" यस्मिन् संवत्सरे वनस्पतयो विषम-विषमकालं 'प्रवालिनः परिणमन्ति' प्रवालः-पल्लवाङ्कु- रस्तधुक्ततया परिणमन्ति, तथा अनृतुष्वपिस्वस्वऋत्वभावेऽपि पुष्पं फलं च ददतिप्रयच्छन्ति, तथा वर्ष-पानीयं न सम्यक् यस्मिन् संवत्सरे मेघो वर्षति तमाहुमहर्षयः संवत्सरं कम्म-कर्मसंवत्सरमित्यर्थः। मू. (८३) पुढविदगाणं च रसं पुप्फफलाणंच चेइ आइच्चे।
अप्पेणवि वासेणं संमं निप्फजए सस्सं॥ वृ. अधुना सूर्यसंवत्सरलक्षणमाह॥१॥ “पुढविदगाणंच रसं पुप्फफलाणंच देइ आइच्चो ।
अप्पेणवि वासेणं सम्मं निप्फज्जए सस्सं ॥" पृथिव्या उदकस्य तथा पुष्पानां फलानांचरसमादित्यसंवत्सरो ददाति तथा अल्पेनापिस्तोकेनापि वर्षेण-वृष्ट्या सस्यं निष्पद्यते-अन्तर्भूतण्यर्थत्वात्सस्यं निष्पादयति, किमुक्तं भवति यस्मिन् संवत्सरे पृथिवीतथाविधोदकसम्पकार्दतीवसरसाभवति उदकमपि परिणाम-सुन्दररसोपेतं परिणमते पुष्पानां च-मधूकादिसम्बन्धिनां फलानां च-चूतफलादीनां रसः प्रचुरः सम्भवति स्तोकेनापि वर्षेण धान्यं सर्वत्र सम्क् निष्पद्यते तमादित्यसंवत्सरं पूर्वर्षयः उपदिशन्ति । मू. (८४) आइच्चतेयतविया खणलवदिवसा उऊ परिणमंति।
पूरेति निणय थलये तमाहु अभिवड्डितं जाण ।। वृ.अभिवर्द्धितसंवत्सरलक्षणमाह-- ॥१॥ “आइच्चतेयततिया खणलवदिवसा उऊ परिणमंति।
पूरेइ निण्णथलए तमाहु अभिवड्डियं जाण ॥" यस्मिन् संवत्सरे क्षणलवदिवसा ऋतव आदित्यतेजसा कृत्वा अतीव तप्ताः परिणमन्त यश्च सर्वाण्यपिनिम्नस्थानानि स्थलानिचजलेन पूरयतितं संवत्सरंजानीहि यथातंसंवत्सरमभिवर्द्धितमाहुः पूर्वर्षय इति । तदेवं लक्षणसंवत्सर उक्तः।
मू. (८५) ता सनिच्छरसंवच्छरे णं अट्ठावीसतिविहे पं०, तं०-अभियी सवणे जाव उत्तरासाढा, जंवा सणिच्छरे महग्गहे तीसाए संवच्छरेहिं सव्वं नक्खत्तमंडलं समाणेति।
वृ. सम्प्रति शनैश्चरसंवत्सरमाह-'ता सनिच्छरे'त्यादि, तत्र शनैश्चरसंवत्सरोऽ टाविंश
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
