________________
१८८
प्रज्ञापनाउपाङ्गसूत्रं-१-४/-/२७/३०६
सवठ्ठसिद्धगदेवाणं भंते! केवइयंकालंठिई प० गो० जहन्नमणुक्कोसंतेत्तीसंसागरोवमाई ठिईपन्नत्ता, सव्वट्ठसिद्धगदेवाणं अपज्जत्तयाणं पुच्छा गोयमा! जहन्नेणवि उक्कोसेणवि अंतोमुहुत्तं, सव्वट्ठसिद्धगदेवाणं पज्जत्तयाणं केवइयं कालं ठिई पन्नत्ता?, गोयमा! अजहन्नमणुक्कोसं तेत्तीसं सागरोवमाइं अंतोमुहुत्तूणाई ठिई पन्नत्ता ।। (पन्नवणाए भगवईए चउत्थं ठिइपदं समत्त)
पदं - ४ - समाप्तम् मुनि दीपरत्नसागरेण संशोधिता सम्पादिता प्रज्ञापना उपाङ्ग सूत्रे चतुर्यपदस्य मलयगिरि आचार्येण विरचिता टीका परिसमाप्ता।
पदं-५-विसेसपदं (पर्यायपदं) वृतदेवंव्याख्यातंचतुर्थंपदं, इदानींपञ्चममारभ्यते तस्य चायमभिसम्बन्धः-इहानन्तरपदे नारकादिपर्यायरूपेण सत्त्वानामवस्थितिरुक्ता, इह त्वौदयिकक्षायोपशमिकक्षायिकभावाश्रयपर्यायावधारणं प्रतिपाद्यते, तत्र चेदमादिसूत्रम्
मू. (३०७) कइविहाणंभंते! पज्जवा पन्नत्ता?, गोयमा! दुविहा पज्जवा पन्नत्ता, तंजहाजीवपजवा य अजीवपज्जवा य । जीवपजवाणंभंते ! किं संखेजा असंखेज्जा अनंता?, गोयमा नो संखेजा नो असंखेज्जा अनंता, सेकेणटेणंजीवपजवा नो संखेज्जा नो असंखेज्जा अनंता?,
गोयमा! असंखिज्जा नेरइया असंखिज्जा असुरकुमारा असंखिज्जा नागकुमारा असंखिज्जा सुवण्णकुमारा असंखिज्जा विज्जुकुमाराअसंखिज्जा अगनिकुमारा असंखिज्जा दीवकुमाराअसंखिज्जा उदहिकुमारा असंखिज्जा दिसीकुमाराअसंखिज्जा वाउकुमाराअसंखिज्जा थणियकुमारा असंखिज्जा पुढविकाइया असंखिज्जा आउकाइया असंखिज्जा तेउकाइया असंखिज्जा वाउकाइया अनंता वणप्फइकाइया असंखेज्जा बेइंदिया असंखेजातेइंदिया असंखेज्जा चउरिदिय असंखेजा पंचिंदियतिरिक्खजोणिया असंखेजामणस्सा असंखेजावाणमंतराअसंखेजा जोइसिया असंखेजावेमाणिया अनंता सिद्धा, से एएणडेणं गोयमा! एवं वुच्चइ-तेणं नो संखिज्जा नो असंखिजा अनंता॥
वृ. 'कइविहाणंभंते! पज्जवापन्नत्ता?' इति, अथ केनाभिप्रायेणगौतमस्वामिनाभगवानवं पृष्टः?, उच्यते, उक्तमादौ प्रथमेपदेप्रज्ञापना द्विविधाप्रज्ञप्ता, तद्यथा-जीवप्रज्ञापनाअजीवप्रज्ञापना चेति, तत्रजीवाश्चाजीवाश्चद्रव्याणि, द्रव्यलक्षणंचेदम्-‘गुणपर्यायवद्रव्य मिति ततोजीवाजीवपर्यायभेदावगमार्थमेवं पृष्टवान्, तथा च भगवानपि निर्वचनमेवमेवाह
'गोयमा ! दुविहा पज्जवा पन्नत्ता, तंजहा-जीवपज्जवा य अजीवपज्जवा य' इति, तत्र पर्यायागुणा विशेषाधाइत्यनन्तरं, ननु सम्बन्धप्रतिपादयतेदमुक्तम्-इह त्वौदयिकादिभावाश्रयपर्यापरिमाणावधारणप्रतिपाद्यत इति, औदयिकादयश्च भावाजीवाश्रयाः, ततोजीवपर्याया एवगम्यन्तेअथ चास्मिन्निर्वचनसूत्रे द्वयानामपि पर्यायाउक्तास्ततोन सुन्दरः सम्बन्धः, तदयुक्तम्, अभिप्रायापरिज्ञानात्, औदयिको हि भावः पुद्गलवृत्तिरपि भवति, ततो जीवाजीवभेदेनौदयिकभावस्य द्वैविध्यान्न सम्बन्धकथननिर्वचनसूत्रयोर्विरोधः।
सम्प्रति सम्बन्ध (पर्याय)परिमाणावगमाय पृच्छति-'जीवपज्जवा णं भंते ! किं संखेज्जा' इत्यादि, इहयस्माद्वनस्पतिसिद्धवर्जाः सर्वेऽपिनैरयिकादयः प्रत्येकमसङ्खयेयाः मनुष्येष्वसङ्खयेयत्वं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
___www.jainelibrary.org