________________
१६०
प्रज्ञापनाउपाङ्गसूत्र-१-३/-/२४/२८८ चाल्पे इति सर्वस्तोकाः, तेभ्यस्त्रैलोक्ये सङ्खयेयगुणाः, कथमिति चेत् ?, उच्यते,
इह येऽधोलौकिकग्रामेषु समवसरणादिनिमित्तमधोलोके वा क्रीडानिमित्तं गताः सन्तो वैक्रियसमुद्घातंमारणान्तिकसमुद्घातंवाकुर्वाणास्तथाविषप्रयत्लविशेषाद्दूरतरमूर्द्धविक्षिप्तात्मप्रदेशदण्डा ये च वैमानिकभवादीलिकागत्या च्यवमाना अधोलौकिकग्रामेषु समुत्पद्यन्ते ते किलत्रीनपिलोकान्स्पृशन्तिबहवश्चपूर्वोक्तेभ्यइतिसङ्खयेयगुणाः, तेभ्योऽप्यधोलोकतिर्यग्लोकेअधोलोकतिर्यग्लोकसंज्ञेप्रतरद्वये सङ्खयेयगुणाः,अधोलौकिकग्रामेषु समवसरणादौ गमनागमनभावतोववक्षितप्रतरद्वयाध्यासितसमवसरणादौचावस्थानतो बहूनांयथोक्तप्रतरद्वयसंस्पर्शभावात्,
-तेभ्योऽधोलोकेसङ्ख्येयगुणाः, अधोलौकिकग्रामेषुबहूनांसमवसरणादाववस्थानभावात्, तेभ्यस्तिर्यग्लोके सङ्खयेयगुणाः, बहुषुसमवसरणेषुबहुषु चक्रीडास्थानेषुबहूनामवस्थानभावात्, तेभ्य ऊर्ध्वलोकेऽसङ्खयेयगुणाः, ऊर्ध्वलोकस्य स्वस्थानत्वात्, तत्र च सदैव बहुतरभावात् । एवं वैमानिकदेवीविषयं सूत्रमपि भावनीयं ।। सम्प्रत्येकेन्द्रियादिगतमल्पबहुत्वमाह
मू. (२८९) खेताणुवाएणंसव्वत्थोवाएगिदियाजीवाउडलोयतिरियलोए अहोलोयतिरियलोए विसेसाहिया तिरियलोए असंखिज्जगुणा तेलोक्के असंखिजगुणा उडलोए असंखिजगुणा अहोलोए विसेसाहिया। खेत्ताणुवाएणंसव्वत्योवा एगिंदियाजीवा अपजत्तगाउडलोयतिरियलोए अहोलोयतिरियलोए विसेसाहिया तिरियलोए असंखिजगुणा तेलोक्के असंखेजगुणा उद्दलोए असंखेनगुणा अहोलोए विसेसाहिया।
खित्ताणुवाएणंसव्वत्थोवा एगिदिया जीवापजत्तगाउडलोयतिरियलोए अहोलोयतिरियलोए विसेसाहिया तिरियलोए असंखिजगुणा तेलोक्के असंखिज्जगुणा उडलोए असंखिजगुणा अहोलोए विसेसाहिया।
वृ. क्षेत्रानुपातेन चिन्त्यमाना एकेन्द्रिया जीवाः सर्वस्तोका ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोकेऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोकसंज्ञा प्रतरद्वये, यतो ये तत्रस्था एव केचन ये चोर्द्धलोकात्तिर्यग्लोके तिर्यग्लोकादूर्द्धलोकेसमुत्पित्सवः कृतमारणान्तिकसमुद्घातास्ते किल विवक्षितंप्रतरद्वयं स्पृशन्ति स्वल्पाश्च ते इति सर्वस्तोकाः, तेभ्योऽधोलोकतिर्यगलोके विशेषाधिकाः, यतो ये अधोलोकात्तिर्यग्लोकेतिर्यग्लोकाद्वाऽधोलोकेईलिकागत्यामसुत्पद्यमाना विवक्षितंप्रतरद्वयंस्पृशन्तितत्रस्थाश्च ऊर्ध्वलोकाच्चाधोलोकेविशेषाधिकास्ततो बहवोऽधोलोकात्तिर्यग्लोके समुत्पद्यमाना अवाप्यन्ते इति विशेषाधिकाः, तेभ्यस्तिर्यग्लोकेऽसङ्खयेयगुणाः, उक्तप्रतरद्विकक्षेत्रात्तिर्यग्लोकक्षेत्रस्यासङ्ग्रेययगुणत्वात्, तेभ्यम्रलोक्यऽसङ्खयेयगुणाः, बहवो ह्यूलोकादघोलोके अधोलोकादूर्द्धलोके च समुत्पद्यन्ते, तेषांचमध्ये बहवोमारणान्तिकसमुद्घातवशाद्विक्षिप्तात्मप्रदेशदण्डास्त्रीनपि लोकान् स्पृशन्तिततो भवत्यसङ्ख्येयगुणाः, तेभ्य ऊर्ध्वलोकेऽसङ्घयेयगुणाः, उपपातक्षेत्रस्यातिबहुत्वात्, तेभ्योऽधोलोके विशेषाधिकाः, ऊर्ध्वलोकक्षेत्रादधोलोकक्षेत्रस्य विशेषाधिकत्वात् ।
एवमपर्याप्तविषयं पर्याप्तविषयं च सूत्रं भावयितव्यम् ।। अधुना द्वीन्द्रियविषयमल्पबहुत्वमाह
मू. (२९०) खेत्ताणुवाएणंसव्वत्थोवा बिइंदियाउडलोएउड्डलोयतिरियलोएअसंखिज्जगुणा तेलुक्के असंखिजगुणा अहोलोयतिरियलोए असंखिजगुणा अहोलोए संखिजगुणा तिरियलोए
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org