________________
४९६
जीवाजीवाभिगमउपाङ्गसूत्रम् सर्व०/३/३८३ . अल्पबहुत्वचिन्तायां सर्वस्तोकाः पुरुषवेदकाः कतित्रयेऽप्यल्पत्वात्, स्त्रीवेदकाः सङ्ख्येयगुणाः, तिर्यग्गतौ त्रिगुणत्वात् (मनुष्यगतौसप्तविंशतिगुणत्वात्) देवगतीद्वात्रिंशद्गुणत्वात्, अवेदका अनन्तगुणाः, सिद्धानामनन्तत्वात्, नपुंसकवेदका अनन्तगुणाः, वनस्पतीकानां सिद्धेभ्योऽप्यनन्तगुणत्वात् ॥
मू. (३८४) अहवा चउब्विहा सव्वजीवा पन्नत्ता, तंजहा-चक्खुदंसणी अचक्खुदंसणी अवधिदंसणी केवलिदसणी।
चक्खुदंसणीणंभंते!०?, जह० अंतो० उक्को० सागरोवमसहस्सं सातिरेगं, अचक्खुदंसणी दुविहे पन्नते-अनातीए वा अपज्जवसिए अनाइए वा सपज्जवसिए। ओहिदंसणिस्स जह० एक्क समयं उक्को० दो छावट्ठी सागरोवमाणं साइरेगाओ, केवलदसणी साइए अपज्जवसिए । चक्खुदंसणिस्स अंतरंजह० अंतोमु० उक्को० वणस्सतिकालो।
___ अचक्खुदंसणिस्स दुविहस्स नत्थि अंतरं । ओहिदंसनस्स जह० अंतोमु० उक्कोसे० वणस्सइकालो । केवलदंसणिस्स नस्थि अंतरं। अप्पाबहुयंसव्वत्थोवा ओहिदसणी चक्खुदंसणी असंखेजगुणा केवलदसणी अनंतगुणा अचकखुदंसणी अनंतगुणा।
वृ. 'अहवे'त्यादि, 'अथवा' प्रकारान्तरेण चतुर्विधाः सर्वजीवाः प्रज्ञप्तास्तद्यथाचक्षुर्दर्शनिनोऽचक्षुर्दर्शनिनोऽवधिदर्शनिनः केवलदर्शनिनः। ___ अमीषांकायस्थितमाह-'चक्खुदंसणीणंभंते!' इत्यादि, चक्षुर्दर्शनीजघन्यतोऽन्तर्मुहूर्त, अचक्षुर्दशनिभ्य उद्धृत्य चक्षुर्दशनिषूत्पद्यतावन्तंकालंस्थित्वापुनरचक्षुर्दर्शनिषुकस्यापिगमनात्, उत्कर्षतः सागरोपमसहस्रं सातिरेकं, अचक्षुर्दर्शनी द्विविधः प्रज्ञप्तस्तद्यथा-अनाद्यपर्यवसितो यो न जातुचिदपि सिद्धिं गन्ता, अनादिसपर्यवसितो भव्यविशेषो यः सेत्स्यति, अवधिदर्शनी जघन्यत एकं समयं, अवधिप्रतपत्यनन्तरमेव कस्यापि मरणतो मिथ्यात्वगमनतो दुष्टाध्यवसायभावतोऽवधिप्रतिपातात्, उत्कर्षतो द्वे षट्षष्टी सागरोपमाणां सातिरेके, तत्रैका षटषष्टि एवं-विभङ्गज्ञानी तिर्यपञ्चेन्द्रियो मनुष्यो वाऽधः सप्तम्यामुत्पनः, तत्रत्रयस्त्रिंशतं सागरोपमाणि स्थित्वा तत्र च प्रत्यासन्ने उद्वर्तनाकाले सम्यकत्वं प्राप्य पुनः परित्यजति ततोऽप्रतिपतितेनैव विभङ्गेनपूर्वकोटयायुष्केषुतिर्यक्षुजातस्ततः पुनरप्यप्रतिपतितविभङ्गएवाधः सप्तम्यामुत्पन्नः, तत्र च त्रयस्त्रशतं सागरोपमाणि स्थित्वा पनरप्युद्वर्तनाकाले प्रत्यासन्ने सम्यक्त्वं प्राप्य पुनः परित्यजति, ततः पुनरप्यप्रतिपतितेनैव विभङ्गेन पूर्वकोटयायुष्केषु तिर्यसूपजातो, वेलाद्वयमपि चाविग्रहेणाधः सप्तम्यास्ति त्पादयितव्यः।।
विग्रहे विभङ्गस्य प्रतिषेधात्, उक्तं च-"विभंगनाणी पंचेंदियतिरिक्खजोणिया मणूया यआहारगानोअनाहारगा" इति, नन्वपान्तराले किमर्थसम्यक्त्वं प्रतिपाद्यते?, उच्यते, विभङ्गस्य स्तोककालावस्थायित्वात्, उक्तञ्च-"विभंगनाणी जह० एगसमयंउक्को० तेत्तीसंसागरोवमाई देसूणाएपुवकोडीए अमहियाइं"ति, तदनन्तरमप्रतिपतितविभङ्ग एव मनुष्यत्वंप्राप्यसम्यक्त्वपूर्व संयममासाद्य विजयादिषु वारद्वयमुत्पद्यमानस्य द्वितीया षट्षष्टिावनीया अवधिदर्शनं च विभङ्गेऽवधिज्ञानेचतुल्यमतोद्वेषटषष्टीसागरोपमाणांसातिरेकेस्थितिरवधिदर्शनिनः, केवलदर्शनी
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org