________________
३५५
प्रतिपत्तिः-३, दीव०
तं चेव पक्खिवित्ता लवणसमुद्दस्स सा कोडी ।। ॥२॥ लक्खं पंचसहस्सा कोडीए तीए संगुणेऊणं ।
लवणस्स मज्झपरिही ताहे पयरं इमं होइ॥ ॥३॥ नवनउई कोडिसया एगट्ठी कोडि लक्ख सत्तरसा।
पन्नरस सहस्साणि य पयरं लवणस्स निद्दिढ़ । घनगणितभावना त्वेवं-इह लवणसमुद्रस्य शिखा षोडश सहस्राणि योजनसहस्रमुद्वेधः सर्वसङ्ख्यया सप्तदशसहस्राणि, तैः प्राक्तनंप्रतरपरिमाणं गुण्यते, ततोघनगुणितंभवति, तच्चैदंषोडशकोटीकोटयस्त्रनवति कोटिशतसहस्राणि एकोनचत्वारिंशत्कोटिसहस्राणिनवकोटिशतानि पञ्चदशकोटयधिकानि पञ्चाशल्लक्षाणि योजनानामिति उक्तञ्च॥१॥ “जोयणसहस्ससोलस लवणसिहा अहोगया सहस्सेगं।
पयरं सत्तरसहस्ससंगुणं लवणघणगणियं । ॥२॥ सोलस कोडाकोडी तेणऊई कोडिसयसहस्साओ।
उणयालीससहस्सा नवकोडिसया य पन्नरसा ॥ ॥३॥ पन्नास सयसहस्सा जोयणाणं भवे अणूणाई।
लवणसमुदस्सेयंजोयणसंखाए घनगणियं ॥ आह-कथमेतावप्रमाणं लवणसमुद्रस्य घनगणितं भवति ?, न हि सर्वत्र तस्य सप्तदशयोजनसहस्रप्रमाण उच्छ्रयः, किन्तु मध्यभाग एव दशसहस्रप्रमाणविस्तारस्ततः कथं यथोक्तं घनगणितमुपपद्यते ? इति, सत्यमेतत्, केवलं लवणसिखाया- सिरसि उभयोश्च वेदिकान्तयोरुपरि दवरिकायामेकान्तऋजुरूपायां दीयमानायां २ यदपान्तराले जलशून्यं क्षेत्रं तदपि करणगत्या तदाभाव्यमिति सजलं विवक्ष्यते।
अत्रार्थे च दृष्टान्तो मन्दरपर्वतः, तथाहि-मन्दरपर्वतस्य सर्वत्रैकादशभागपरिहाणिरूपवर्ण्यते, अथ च न सर्वत्रैकादशभागपरिहाणि, किन्तु कापि कियती, केवलं मूलादारभ्य शिखरं यावद्दवरिकायां दत्तायां यदपान्तराले कापि कियदाकाशं तत्सर्वं करणगत्या मेरोराभाव्यमिति मेरुतया परिकल्प्य गणितज्ञाः सर्वत्रैकादशपरिभागहानि परिवर्णयन्ति, तद्वदिदमपि यथोक्तं घनपरिमाणमिति, न चैतस्वमनीषिकाविजृम्भितं, यत आह जिनभद्रगणिक्षमाश्रमणो विशेषणवत्यामेतद्विचारप्रकमे- “एवं उभयवेइयंताओ सोलसहस्सुस्सेहस्स कन्नगईए जं लवणसमुद्दाभव्यंजलसुन्नपिखेत्तंतस्स गणियं,जहा मंदरपव्वयस्स एक्कारसभागपरिहाणीकनगईए आगासस्सवि तदाभव्वंति-काउं भणिया तहा लवणसमुदस्सवि॥" इति ।
मू. (२२३) जइणंभंते! लवणसमुद्देदोजोयणसतसहस्साइंचक्कवालविक्खंभेणंपन्नरस जोयणसतसहस्साई एकासीतं च सहस्साइं सतं इगुयालं किंचि विसेसूणा परिक्खेवेणं एगं जोयणसहस्सं उव्वेहेणं सोलस जोयणसहस्साई उस्सेधेणं सत्तरस जोयणस०सव्वग्गेणं प० ।
कम्हाणं भंते ! लवणसमुद्दे जंबुद्दीवं २ नो उवीलेति नो उप्पीलेति नो चेवणं एक्कोदगं करेंति?, गोयमा! जंबुद्दीवेणंदीवे भरहेरवएसुवासेसुअरहंतचक्कवट्टिबलदेवा वासुदेवा चारणा विजाधरा समणा समणीओ सावया सावियाओ मणुया एगधच्चापगतिभद्दया पगतिविनीया
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org