________________
३३७
प्रतिपत्तिः-३, दीव० तिथिषु अतिरेकेण तत उदकमुन्नाम्यते । - 'अंतरावियण'मित्यादि, 'अन्तरा' प्रतिनियतकालविभागादन्यत्र ते वाताः 'नोदीर्यन्ते' नोत्पद्यन्ते, तदभावात् 'अन्तरा' प्रतिनियतकालविभागादन्यत्र कालविभागे उदकं नोन्नाम्यते उन्नामकाभावात्, तत एवं खलु गौतम ! लवणसमुद्रे चतुर्दश्यष्टम्युद्दिष्टपूर्णमासीषु तिथिषु 'अतिरेकमतिरेकम्' अतिशयेनातिशयेन वर्द्धते हीयते वेति।।
तदेवं चतुर्दश्यादिषु तिथिष्वतिरेकेण जलवृद्धौ कारणमुक्तमिदानीमहोरात्रमध्ये द्विकृत्वोऽतिरेकेण जलवृद्धौ कारणमधित्सुराह
मू. (२०३) लवणे णं भंते ! समुद्दाए तीसाए मुहुत्ताणं कतिखुत्तो अतिरेगं २ वड्डति वा हायति वा?, गोयमा! लवणेणंसमुद्दे तीसाए मुहत्ताणंदुक्खुत्तोअतिरेगं २ वडति वा हायति वा।
सेकेणटेणं भंते ! एवं वुचइ-लवणे णं समुद्दे तीसाए मुहुत्ताणं दुक्खुत्तो अइरेगं २ वडा वा हायइ वा ?, गोयमा ! उड्डमंतेसु पायालेसु वड्डइ आपूरितेसु पायालेसु हायइ, से तेणडेणं गोयमा! लवणे णं समुद्दे तीसाए मुहुत्ताणं दुक्खुत्तो अइरेगं अइरेगं वड्डइ वा हायइ वा ।।
वृ. लवणेणंभंते! समुद्दे' इत्यादि, लवणो भदन्त!समुद्रस्त्रशतोमुहूर्तानांमध्येऽहोरात्रमध्ये इति भावः ‘कतिकृत्वः' कतिवारान् अतिरेकमतिरेकं वर्द्धते हीयते वा ? इति, तदेवं (प्रश्ने) भगवानाह-गौतम! द्विकृत्वोऽतिरेकमतिरेकं वर्द्धते हीयते वा।। सेकेणटेण'मित्यादिप्रश्नसूत्रं सुगम, भगवानाह-गौतम! 'उद्वमत्सु' अधस्तनमध्यमत्रिभागगतवातसङोमवशाजलमूर्द्धमुत्क्षिपत्सु 'पातालेषु' पातालकलशेषु महत्सु लघुषु च वर्द्धते ‘आपूर्यमाणेषु' परिसंस्थिते पवने भूयो जलेन ध्रियमाणेषु 'पातालेषु' पातालकलशेषु महत्सु लघुषु च हीयते ‘से एएणढे णमित्यादि उपसंहारवाक्यम् । अधूना लवणशिखावक्तव्यतामाह
मू. (२०४) लवणसिहाणं भंते! केवतियं चक्कवालविक्खंभेणं केवतियं अइरेगं २ वड्डति वा हायति वा ?, गोयमा ! लवणसीहाए णं दस जोयणसहस्साइं चक्कवालविखंभेणं देसूर्ण अद्धजोयणं अतिरेगं वड्डति वा हायति वा।
लवणस्स णं भंते ! समुदस्स कति नागसाहस्सीओ अभितरियं वेलं धारति ?, कइ नाग० बाहिरियं वेलं धरंति?, कइ नाग० अग्गोदयं धरेति ?, गो० लवनसमुदस्स बायालीसं नागसाहस्सीओ अभितरियं वेलंधारेति।
बावत्तरि नाग साहस्सिओ बाहिरियं वेलंधरेंति, सट्ठि नागसाहस्सीओ अग्गोदयं धरैति एवमेव सपुव्वावरेणं एगा नागसतसाहस्सी चोवत्तरिंच नागसहस्सा भवंतीति मक्खाया।
वृ. 'लवणसिहा णं भंते !' इत्यादि, लवणशिखा भदन्त ! कियच्चक्रवालविष्कम्भेन ? कियञ्च ‘अतिरेकमतिरेकम्' अतिशयेन २ वर्द्धते हीयतेवा?, भगवानाह-गौतम! लवणशिखा सर्वतश्चकवालविष्कम्मतया समा'समप्रमाणा दश योजनसहस्राणि विष्कम्भेन चक्रवालरूपतया विस्तारेण 'देशोनमर्द्धयोजन' गव्यूतद्वयप्रमाणम् अतिरेकमतिरेकम्' अतिशयेनातिशयेन वर्द्धते हीयते वा, इयमत्र भावना-लवणसमुद्रे जम्बूद्वीपाद धातकीखण्डद्वीपाच्च प्रत्येकं पञ्चनवतिपचनवतियोजनसहमणि गोतीर्थं नाम तडागादिष्विव प्रवेशमार्गरूपो नीचो नीचतरो भूदेशो, 9122
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org