________________
अष्टमाध्यायस्य तृतीयः पादः
मूर्धन्यादेश:
(२९) ज्योतिरायुषः स्तोमः । ८३ । प०वि० - ज्योतिरायुषः ५ ।१ स्तोमः १ । १ ( षष्ठ्यर्थे ) । सo - ज्योतिश्च आयुश्च एतयोः समाहारो ज्योतिरायुः, तस्मात्ज्योतिरायुषः (समाहारद्वन्द्वः) ।
अनु०-संहितायाम्, सः, अपदान्तस्य मूर्धन्यः, इणः, समासे इति चानुवर्तते ।
अन्वयः-संहितायां समासे च इग्भ्यां ज्योतिरायुर्भ्यां स्तोमोऽपदान्तस्य सो मूर्धन्यः ।
अर्थ:-संहितायां समासे च विषये इणन्ताभ्यां ज्योतिरायुर्भ्यां शब्दाभ्यां परस्य स्तोम इत्येतस्याऽपदान्तस्य सकारस्य स्थाने, मूर्धन्यादेशो भवति । उदा०-(ज्योतिर्) ज्योतिषः स्तोम इति ज्योतिष्टोमः । (आयुर्) आयुषः स्तोम इति आयुष्टोमः ।
आर्यभाषाः अर्थ - ( संहितायाम् ) सन्धि और (समासे) समास विषय में (इणभ्याम्) इणन्त (ज्योतिरायुर्भ्याम्) ज्योतिर् और आयुर् इन शब्दों से परवर्ती (अपदान्तस्य) अपदान्त (सः) सकार के स्थान में (मूर्धन्यः) मूर्धन्य आदेश होता है।
उदा०- - (ज्योतिर् ) ज्योतिष्टोमः । यज्ञविशेष । (आयुर्) आयुष्टोमः । यज्ञविशेष । सिद्धि-ज्योतिष्टोमः। यहां ज्योतिर् और स्तोम शब्दों का पूर्ववत् षष्ठीतत्पुरुष समास है। इस सूत्र से इणन्त ज्योतिर् से परवर्ती 'स्तोम' शब्द के सकार को मूर्धन्य आदेश होता है । 'टुना ष्टु' (८/४/४१) से तकार को टवर्ग टकारादेश है। ऐसे ही - आयुष्टोमः ।
मूर्धन्यादेश:
६६३
(३०) मातृपितृभ्यां स्वसा । ८४ ।
प०वि०-मातृ-पितृभ्याम् २ । २ स्वसा १ । १ (षष्ठ्यर्थे) ।
सo - माता च पिता च तौ मातृपितरौ ताभ्याम् - मातृपितृभ्याम्
(इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
चानुवर्तते ।
Jain Education International
1
अनु०-संहितायाम्, सः, अपदान्तस्य मूर्धन्यः, इणः, समासे इति
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
