SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 37
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २० पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् उदा०-(जस्) कुण्डानि तिष्ठन्ति । (शस्) त्वं कुण्डानि पश्य । दधीनि। मधूनि । त्रपूणि । जतूनि।। आर्यभाषा: अर्थ- (नपुंसकात्) नपुंसक (अङ्गात्) अझ से परे (जश्शसो:) जस् और शस् (प्रत्यययो:) प्रत्यय के स्थान में (शि:) शि-आदेश होता है। उदा०-(जस्) कुण्डानि तिष्ठन्ति । बहुत कुण्ड हैं। (शस्) त्वं कुण्डानि पश्य । तू कुण्डों को देख । दधीनि । बहुत दही। मधूनि । बहुत मधु । पूणि । बहुत वपु (सीसा, रांगा)। जतूनि । बहुत जतु (गोंद, लाख, शिलाजीत)। सिद्धि-कुण्डानि । कुण्ड+जस् । कुण्ड+शि । कुण्ड+इ । कुण्ड+तुम्+इ। कुण्ड+न+इ। कुण्डान्+इ। कुण्डानि। ___ यहां नपुंसक कुण्ड' शब्द से स्वौजसः' (४।१।२) से जस्' प्रत्यय है। इस सूत्र से 'जस्' के स्थान में शि' आदेश होता है। नपुंसकस्य झलचः' (७।१।७२) से नुम्' आगम और सर्वनामस्थाने चाऽसम्बुद्धौ' (६।४।८) से दीर्घ होता है। शि सर्वनामस्थानम् (१।१।४२) से शि' की सर्वनामस्थान' संज्ञा है। ऐसे ही-दधि शब्द से-दधीनि, मधु शब्द से-मधुनि, जतु शब्द से-जतूनि, पु शब्द से-त्रपूणि। औश्-आदेशः (२१) अष्टाभ्य औश् ।२१। प०वि०-अष्टाभ्य: ५।१ औश् १।१। अनु०-अङ्गस्य, प्रत्ययस्य जश्शसोरिति चानुवर्तते। अन्वय:-अष्टाभ्योऽङ्गेभ्यो जश्शसो: प्रत्यययोरौश् । अर्थ:-अष्टाभ्योऽङ्गेभ्य उत्तरयोर्जश्शसो: प्रत्यययो: स्थाने औश्आदेशो भवति। । उदा०-(जस्) अष्टौ तिष्ठन्ति। (शस्) त्वम् अष्टौ पश्य । अष्टाभ्य इत्यत्र कृताकारग्रहणात् कृताकारोऽष्टन्-शब्दो गृह्यते। एतदेव कृतात्वग्रहणम् ‘अष्टन आ विभक्तौ (७।२।८४) इत्यनेनात्वविकल्पस्य ज्ञापकं भवति । तेन-अष्ट तिष्ठन्ति, त्वम् अष्ट पश्य इत्यत्रात्वं न भवति। आर्यभाषा: अर्थ- (अष्टाभ्य:) अष्टा इस (अङ्गेभ्यः) अङ्ग से परे (जश्शसो:) जस् और शस् (प्रत्यययोः) प्रत्ययों के स्थान में (औश्) औश् आदेश होता है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy