________________
दीर्घादेश:
पटू
सप्तमाध्यायस्य चतुर्थः पादः
(६) च्चौ च । २६ ।
प०वि० - च्वौ ७ । १ च अव्ययपदम् । अनु० - अङ्गस्य, दीर्घ इति चानुवर्तते । अन्वयः-अजन्तस्याऽङ्गस्य च्वौ च दीर्घः ।
I
अर्थः-अजन्तस्याऽङ्ग्ङ्गस्य च्वौ प्रत्यये परतश्च दीर्घो भवति उदा० - शुची करोति । शुची भवति । शुची स्यात्। पटू करोति I
भवति। पटू स्यात्।
आर्यभाषाः अर्थ-अजन्त (अङ्गस्य) अङ्ग को (च्वौ) च्वि प्रत्यय परे होने पर (च) भी (दीर्घ) दीर्घ होता है।
उदा० - शुची करोति । वह अशुचि (अशुद्ध) को शुचि (शुद्ध) करता है। शुची भवति । जो अशुचि है वह शुचि होता है। शुची स्यात् । जो अशुचि है वह शुचि होवे । पटू करोति । वह अपटु को पटु (चतुर) बनाता है। पटू भवति । जो पटु नहीं है वह पटु होता है। पटू स्यात् । जो पटु नहीं है वह पटु होवे ।
३४५
सिद्धि-शुची करोति । यहां 'शुचि' शब्द से 'अभूततद्भावे कृभ्वस्तियोगे सम्पद्यकर्तरि च्वि:' (५/४/५०) से 'च्वि' प्रत्यय है। इस सूत्र से अजन्त 'शुचि' शब्द को 'च्वि' प्रत्यय परे होने पर दीर्घ (ई) होता है। वैरपृक्तस्य' (६ | १/६७) से 'वि' का लोप हो जाता है। ऐसे ही- शुची भवति, शुची स्यात्, इत्यादि ।
री- आदेश:
(७) रीङ् ऋतः । २७ ।
प०वि०-रीङ् १।१ ऋत: ६।१।
अनु०-अङ्गस्य, यि, अकृत्सार्वधातुकयोः, च्वौ इति चानुवर्तते । अन्वयः-ऋतोऽङ्गस्य अकृत्सार्वधातुके यि, च्वौ च दीर्घः ।
मात्रीभूतः ।
अर्थ:- ऋकारान्तस्याऽङ्गस्य कृवर्जिते सार्वधातुकवर्जिते च यकारादौ च्वौ च प्रत्यये परतो ङादेशो भवति ।
Jain Education International
उदा० - मात्रीयति । मात्रीयते । पित्रीयति । पित्रीयते । चेक्रीयते ।
1
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
