________________
सप्तमाध्यायस्य प्रथमः पादः प्रत्ययाऽऽदेशप्रकरणम्
(१) युवोरनाकौ | १ |
अनाकावादेशौ
प०वि० - युवो: ६ |१ अनाकौ १।२ ।
सo - युश्च वुश्च एतयोः समाहारो युवु तस्य युवोः ( समाहारद्वन्द्वः) । अनश्च अकश्च तौ अनाकौ ( इतरेतरयोगद्वन्द्व : ) ।
अनु० - अङ्गस्य इत्यनुवर्तते ।
अन्वयः - अङ्गाद् युवोरनाकौ ।
अर्थ:-अङ्गात् परयोर्युवो: स्थाने यथासंख्यम् अनाकावादेशौ भवतः । उदा०-(युः) नन्दनः। रमणः । सायन्तनः । चिरन्तन: । (वुः ) कारक: । हारक: । वासुदेवकः । अर्जुनकः ।
आर्यभाषा: अर्थ- (अङ्गात्) अङ्ग से उत्तर (युवोः ) यु और वु के स्थान में यथासंख्य (अनाकौ) अन और अक आदेश होते हैं।
उदा०
०- (यु) नन्दनः । आनन्दित करनेवाला (पुत्र) । रमणः । रमण करनेवाला । सायन्तन: । सायंकाल होनेवाला । चिरन्तनः । चिरकाल में होनेवाला । (वु) कारक: । करनेवाला। हारक: । हरण करनेवाला। वासुदेवकः । वासुदेव = कृष्ण का भक्त । अर्जुनकः । अर्जुन का भक्त ।
सिद्धि - (१) नन्दन: । नन्द्+ णिच्+ल्यु । नन्द्+०+अन। नन्दन+सु। नन्दनः । यहां णिजन्त 'टुनदि समृद्धौं' (भ्वा०आ०) से 'नन्दिग्रहिपचादिभ्यो० ' (३ | १ | १३४ ) सेल्यु' प्रत्यय है। इस सूत्र से यु' के स्थान में 'अन' आदेश होता है । 'णेरनिटि' (६/४/५१) से णिच्' का लोप होता है। ऐसे ही 'रमु क्रीडायाम्' (भ्वा०आ०) धातु से-रमणः ।
(२) सायन्तनः । सायम्+ट्यु। सायम्+तुट्+यु। सायम्+त्+अन। सायन्तन+सु ।
सायन्तनः ।
यहां सायम्' शब्द से 'सायंचिरंप्राह्णे० ' ( ४ | ३ | २३) से 'जात' आदि शेष- अर्थों में 'ट्यु' प्रत्यय है और इसे तुट्' आगम होता है। इस सूत्र से यु' के स्थान में 'अन' आदेश होता है। ऐसे ही 'चिरम्' शब्द से चिरन्तनः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
