SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 111
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ६४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् आर्यभाषा: अर्थ-(चतुरनडुहो:) चतुर्, अनडुह इन (अङ्गयोः) अगों को (सर्वनामस्थाने) सर्वनामस्थान-संज्ञक प्रत्यय परे होने पर (आम्) आम् आगम होता है (उदात्त:) और वह उदात्त होता है। उदा०-(चतुर्) चत्वारः। चार। (अनड्) अनड्वान् । बैल। अनड्वाहौ । दो बैल। अनड्वाहः । सब बैल। अनड्वाहम् । बैल को। अनड्वाहौ। दो बैलों को। सिद्धि-(१) चत्वारः । चतुर्+जस् । चतुर्+अस्। चतु आम्+र+अस् । चत्व् आर्+अस् । चत्वारस् । चत्वारः। यहां चतुर्’ शब्द से पूर्ववत् सर्वनामस्थान-संज्ञक जस्' प्रत्यय है। इस सूत्र से उदात आम-आगम होता है। 'इको यणचि' (६।११७६) से यण-आदेश (व) है। आम्-आगम के उदात्त होने से 'अनुदात्तं पदमेकवर्जम्' (६।१।१५५) से शेष पद अनुदात्त होता है और 'उदात्तादनुदात्तस्य स्वरित:' (८।४।६६) से उदात्त से परवर्ती अच् स्वरित होता है-चत्वारः। (२) अनड्वान् । अनडुह+सु। अनडु अनड्+स् । अनडु अन्+स् । अनडु आम् अन्+स् । अनड्व् आ अन् । अनड्वान्+सु । अनड्वान्+० । अनड्वान्। यहां 'अनडुह' शब्द से पूर्ववत् सर्वनामस्थान-संज्ञक 'सु' प्रत्यय है। सावनडुहः' (७।१८२) से अनड् आदेश और इस सूत्र से आम् आगम होता है। 'इको यणचिं (६।१।७६) से यण आदेश (व्) है। हल्याब्भ्यो दीर्घात्' (६।१।६७) से 'सु' का लोप होता है। ऐसे ही-अनड्वाहौ आदि। . अम्-आगमः ___ (१६) अम् सम्बुद्धौ।१६। प०वि०-अम् ११ सम्बुद्धौ ७।१। अनु०-अङ्गस्य, चतुरनडुहोरिति चानुवर्तते । अन्वय:-चतुरनडुहोरङ्गयो: सम्बुद्धावम्। अर्थ:-चतुरनड्होरङ्गयो: सम्बुद्धौ परतोऽमागमो भवति । उदा०-(चतुर्) हे प्रियचत्व: ! (अनडुङ्) हे अनड्वन् ! हे प्रियानडवन् ! आर्यभाषा: अर्थ-(चतुरनडुहो:) चतुर् और अनडुह इन (अङ्गयोः) अगों को (सम्बुद्धौ) सम्बुद्धि (सु) परे होने पर (अम्) अम् आगम होता है। उदा०-(चतुर्) हे प्रियचत्व: ! हे चार वर्णों से प्रेम करनेवाले विद्वन् ! (अनडुह) हे अनड्वन् ! हे बैल ! अथवा तत्सदृश पुरुष। हे प्रियानडवन् ! हे बैल से प्रेम करनेवाले किसान! Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003301
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 06
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1999
Total Pages802
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size12 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy