SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 484
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ टच् ष्टच्। पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः (४) नदीपौर्णमास्याग्रहायणीभ्यः । ११० । प०वि०-नदी- पौर्णमासी - आग्रहायणीभ्यः ५ । ३ । स०-नदी च पौर्णमासी च आग्रहायणी च ता नदीपौर्णमास्याग्रहायणयः, ताभ्य:-नदीपौर्णमास्याग्रहायणीभ्यः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः ) । ४६७ अनु०-समासान्ता:, टच्, अव्ययीभावे, अन्यतरस्याम् इति चानुवर्तते । अन्वयः - अव्ययीभावे नदीपौर्णमास्याग्रहायणीभ्योऽन्यतरस्यां समासान्त अर्थ:-अव्ययीभावे समासे वर्तमानेभ्यो नदीपौर्णमास्याग्रहायण्यन्तेभ्यः प्रातिपदिकेभ्यो विकल्पेन समासान्तष्टच् प्रत्ययो भवति । उदा०- (नदी) नद्या: समीपम् - उपनदम्, उपनदि । ( पौर्णमासी) पौर्णमास्याः समीपम् - उपपौर्णमासम्, उपपौर्णमासि । ( आग्रहायणी) आग्रहायण्याः समीपम्-उपाग्रहायणम्, उपाग्रहायणि । आर्यभाषाः अर्थ- (अव्ययीभावे) अव्ययीभाव समास में विद्यमान (नदीपौर्णमास्याग्रहायणीभ्यः) नदी, पौर्णमासी, आग्रहायणी जिनके अन्त में हैं उन प्रातिपदिकों से ( समासान्तः) समास का अवयव (टच्) टच् प्रत्यय होता है। उदा० - (नदी) नदी के समीप - निकट - उपनद, उपनदि । (पौर्णमासी) पौर्णमासी के समीप - उपपौर्णमास, उपपौर्णमासि । ( आग्रहायणी) आग्रहायणी=मार्गशीर्ष की पौर्णमासी के समीप - उपाग्रहायण, उपाग्रहायणि । सिद्धि-(१) उपनदम् । उप+सु+नदी+ङस् । उप+नदी। उपनदि+टच्। उपनद्+अ । उपनद+सु । उपनदम् । यहां उप और नदी शब्दों का 'अव्ययं विभक्ति०' (२/१/६ ) से समीप -अर्थ में अव्ययीभाव समास है। 'अव्ययीभावश्च' (२।४।१८) से अव्ययीभाव समास का नपुंसकलिङ्ग होता है अत: 'ह्रस्वो नपुंसके प्रातिपदिकस्य' (१।२/४७) से नदी के ईकार को ह्रस्व होता है। 'उपनदि' शब्द से इस सूत्र से समासान्त 'टच्' प्रत्यय है। 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के इकार का लोप होता है। ऐसे ही - उपपौर्णमासम्, उपाग्रहायणम् । Jain Education International (२) उपनदि। यहां उप और नदी शब्दों का पूर्ववत् अव्ययीभाव समास और पूर्ववत् ह्रस्वत्व है और विकल्प पक्ष में 'टच्' प्रत्यय नहीं है। ऐसे ही - उपपौर्णमासि, उपाग्रहायणि । For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy