SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 402
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः ३८५ अर्थ:-क्रियाया अभ्यावृत्तिगणनेऽर्थे वर्तमानेभ्य: संख्यावाचिभ्य: प्रातिपदिकेभ्य: स्वार्थ कृत्वसुच् प्रत्ययो भवति । उदा०-पञ्च वारान् भुङ्क्ते-पञ्चकृत्वो भुङ्क्ते देवदत्तः । सप्त वारान् भुङ्क्ते-सप्तकृत्वो भुङ्क्ते यज्ञदत्तः। ___ आर्यभाषा: अर्थ-(क्रियाभ्यावृत्तिगणने) क्रिया की पुनरावृत्ति की गणना अर्थ में विद्यमान (संख्यायाः) संख्यावाची प्रातिपदिकों से स्वार्थ में (कृत्वसुच्) कृत्वसुच् प्रत्यय होता है। उदा०-पांच बार खाता है-देवदत्त पञ्चकृत्व: खाता है। सात बार खाता है-यज्ञदत्त सप्तकृत्व: खाता है। सिद्धि-पञ्चकृत्व: । पञ्चन्+शस्+कृत्वसुच्। पञ्च+कृत्वस्। पञ्चकृत्वस्+सु। पञ्चकृत्व्+० । पञ्चकृत्वस् । पञ्चकृत्वर्। पञ्चकृत्वः ।। यहां क्रियाभ्यावृत्ति की गणना अर्थ में विद्यमान, संख्यावाची ‘पञ्चन्' शब्द से इस सूत्र से स्वार्थ में कृत्वसुच्’ प्रत्यय है। 'स्वरादिनिपातनमव्ययम् (१।१।३७) से अव्ययसंज्ञा होकर 'अव्ययादा सुप:' (२।४।८२) से सु' का लुक् होता है। ससजुषो रुः' (८।२।६६) से सकार को रुत्व और खरवसानयोर्विसर्जनीय:' (८।३।१५) से रेफ को विसर्जनीय आदेश होता है। ऐसे ही-सप्तकृत्वः । सुच (१२) द्वित्रिचतुर्यः सुच्।१८। प०वि०-द्वि-त्रि-चतुर्थ्य: ५ ।३ सुच् १।१ । स०-द्विश्च त्रिश्च चतुर् च ते द्वित्रिचतुरः, तेभ्य:-द्वित्रिचतुर्थ्य: (इतरेतरयोगद्वन्द्व:)। अनु०-संख्यायाः, क्रियाभ्यावृत्तिगणने इति चानुवर्तते । अन्वयः-क्रियाभ्यावृत्तिगणने संख्याभ्यो द्वित्रिचतुर्थ्य: सुच् । अर्थ:-क्रियाभ्यावृत्तिगणनेऽर्थे वर्तमानेभ्य: संख्यावाचिभ्यो द्वित्रिचतुर्थ्य: प्रातिपदिकेभ्य: स्वार्थे सुच् प्रत्ययो भवति । कृत्वसुचोऽपवाद: । उदा०-(द्वि:) द्वौ वारान् भुङ्क्ते-द्विर्भुङ्क्ते देवदत्त: । (त्रि:) त्रीन् वारान् भुङ्क्ते-त्रिर्भुङ्क्ते यज्ञदत्तः। (चतुर्) चतुरो वारान् भुङ्क्तेचतुर्भुङ्क्ते ब्रह्मदत्तः। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy