SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 321
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३०४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अर्थ:-संख्यावाचिन एक-शब्दात् परस्य विधार्थेऽधिकरणविचाले चार्थे विहितस्य धा-प्रत्ययस्य स्थाने विकल्पेन ध्यमुञ्-आदेशो भवति। उदा०-अनेकं राशिम् एकं करोति-एकधा करोति (धा)। ऐकध्यं करोति (ध्यमुञ्) । एकया विधया भुङ्क्ते-एकधा भुङ्क्ते (धा)। ऐकध्यं भुङ्क्ते (ध्यमुञ्)। आर्यभाषा: अर्थ-(संख्यायाः) संख्यावाची (एकात्) एक प्रातिपदिक से परे (विधार्थे) विधा-अर्थ (च) और (अधिकरणविचाले) अधिकरणविचाल अर्थ में विहित धा प्रत्यय के स्थान में (अन्यतरस्याम्) विकल्प से (ध्यमु) ध्यमुञ् आदेश होता है। उदा०-एक राशि को अनेक राशि बनाता है-एकधा बनाता है (धा)। ऐकध्य बनाता है (ध्यमुञ्)। एक प्रकार से खाता-पीता है-एकधा खाता-पीता है (धा)। ऐकध्य खाता-पीता है (ध्यमुञ्)। सिद्धि-(१) एकधा । एक+अम्+धा । एक+धा। एकधा+सु । एकधा+० । एकधा। यहां विधा अर्थ में तथा अधिकरणविचाल अर्थ में विद्यमान संख्यावाची 'एक' शब्द से स्वार्थ में इस सूत्र से 'धा' प्रत्यय को 'ध्यमुञ्' आदेश नहीं है। (२) ऐकध्यम् । यहां पूर्वोक्त 'एक' शब्द से विहित 'धा' प्रत्यय के स्थान में विकल्प पक्ष में 'ध्यमुञ्' आदेश है। तद्धितेष्वचामादेः' (७।२।११७) से अंग को आदिवृद्धि होती है। धमुञादेश-विकल्पः (४) द्वित्र्योश्च धमुञ्।४५। प०वि०-द्वि-त्र्यो: ६।२ (पञ्चम्यर्थे) च अव्ययपदम्, धमुञ् १।१ । स०-द्विश्च त्रिश्च ती द्वित्री, तयो:-द्वियोः (इतरेतरयोगद्वन्द्वः)। अनु०-संख्यायाः, विधार्थे, अधिकरणविचाले, च, ध:, अन्यतरस्याम् इति चानुवर्तते। अन्वयः-संख्याया:=संख्यावाचिभ्यां द्वित्रिभ्यां च विधार्थेऽधिकरणविचाले च धो धमुञ्। अर्थ:-संख्यावाचिभ्यां द्वित्रिभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां च परस्य विधार्थेऽधिकरणविचाले चार्थे विहितस्य धा-प्रत्ययस्य स्थाने विकल्पेन धमुञ् आदेशो भवति। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy