SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 313
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २६६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् (२) देश-दक्षिण देश में रहता है-दक्षिणा रहता है (सप्तमी)। दक्षिण देश रमणीय-दक्षिणा रमणीया (प्रथमा)। (३) काल-दक्षिण शब्द काल अर्थ में सम्भव नहीं अत: उसका उदाहरण नहीं है। सिद्धि-दक्षिणा । दक्षिण+डि+सु+आच् । दक्षिण+आ। दक्षिणा+सु। दक्षिणा+० । दक्षिणा। यहां दिक्, देश, काल अर्थ में विद्यमान, सप्तमी-प्रथमान्त, दिशावाची ‘दक्षिण' शब्द से 'आच्' प्रत्यय है। 'यस्येति च' (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। आच्' प्रत्यय में चकार अनुबन्ध 'अन्यारादितरर्तेदिक्शब्दाञ्चूत्तरपदाजाहियुक्तें (२।३।२९) में विशेषण के लिये है। आहिः+आच (११) आहि च दूरे।३७। प०वि०-आहि ११ (सु-लुक्) च अव्ययपदम् १।१ दूरे ७।१। अनु०-दिक्शब्देभ्यः, सप्तमीपञ्चमीप्रथमाभ्यः, दिग्देशकालेषु, अपञ्चम्या:, दक्षिणात्, आच् इति चानुवर्तते। __ अन्वय:-दिग्देशकालेषु अपञ्चम्यन्तात् सप्तमीप्रथमान्तात् दिक्शब्दाद् दक्षिणाद् आहिराच् च दूरे। अर्थ:-दिग्देशकालेष्वर्थेषु वर्तमानात् पञ्चमीवर्जितात् सप्तमीप्रथमान्ताद् दिशावाचिनो दक्षिणशब्दात् प्रातिपदिकात् स्वार्थे आहिराच् च प्रत्ययो भवति, दूरेऽभिधेये। उदाहरणम् (१) दिक्-दक्षिणस्यां दिशि वसति-दक्षिणाहि वसति । दक्षिणा वसति (सप्तमी)। दक्षिणा दिग् रमणीया-दक्षिणाहि रमणीया । दक्षिणा रमणीया। (२) देश:-दक्षिणे देशे वसति-दक्षिणाहि वसति। दक्षिणा वसति (सप्तमी) । दक्षिणो देशो रमणीय:-दक्षिणाहि रमणीयः । दक्षिणा रमणीय:। (३) काल:-दक्षिणशब्द: काले न सम्भवति, तस्मान्नोदाह्रियते। आर्यभाषा: अर्थ- (दिग्देशकालेषु) दिक्, देश, काल अर्थ में विद्यमान (अपञ्चम्या:) पञ्चमी से रहित (सप्तमीप्रथमाभ्यः) सप्तमी-प्रथमान्त (दिकशब्देभ्यः ) दिशावाची (दक्षिणात्) दक्षिण प्रातिपदिक से स्वार्थ में (आहि:) आहि (च) और (आच्) आच् प्रत्यय होते हैं (दूरे) यदि वहां दूर अर्थ अभिधेय हो। उदाहरण Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy