________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी- प्रवचनम्
आर्यभाषाः अर्थ- (छन्दसि ) वेदविषय में (सप्तम्याः ) सप्तम्यन्त ( किम:) किम् प्रातिपदिक से (वा) विकल्प से (ह: ) ह प्रत्यय होता है और पक्ष में यथाप्राप्त प्रत्यय होते हैं।
२७०
उदा० - किसमें - कुह (ह) (ऋ० ८।७३।४) । क्व (अत्) । कुत्र (ल्) । प्रयोगकुत्रचिदस्य सा दूरे क्व ब्राह्मणस्य चावका: ।
सिद्धि - (१) कुह । किम्+ ङि+ह । कु+ह। कुह+सु। कुह+0। कुह ।
यहां वेदविषय में, सप्तम्यन्त किम्' शब्द से इस सूत्र से 'ह' प्रत्यय है । 'कु तिहो:' (७/२1१०४) से 'किम्' के स्थान में 'कु' आदेश होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
(२) क्व, कुत्र पदों की सिद्धि पूर्ववत् है ।
तसिलादयः
(१४) इतराभ्योऽपि दृश्यन्ते | १४ | प०वि०-इतराभ्यः ५।३ अपि अव्ययपदम्, दृश्यन्ते क्रियापदम्। अनु०-किंसर्वनामबहुभ्यः, अद्व्यादिभ्यः, तसिल् - आदय इति
चानुवर्तनीयम् ।
अन्वयः - इतराभ्योऽपि अद्वयादिभ्यः किंसर्वनामबहुभ्यस्तसिलादयो दृश्यन्ते ।
अर्थः- इतराभ्य: पञ्चमीसप्तमीभिन्नविभक्त्यन्तेभ्योऽपि द्वयादिवर्जितेभ्यः किंसर्वनामबहुभ्यः प्रातिपदिकेभ्यस्तसिलादयः प्रत्यया दृश्यन्ते । अत्र दृशिग्रहणं प्रायिकविध्यर्थम् । तेन भवदादिभिर्योग एवैतद्विधानं वेदितव्यम्। के पुनर्भवदादयः ? भवान् । दीर्घायुः | आयुष्मान्। देवानां प्रिय इति । उदाहरणम्
विभक्तयः
(१) स भवान्
(२) तं भवन्तम् (३) तेन भवता (४) तस्मै भवते
Jain Education International
तसिल्
ततो भवान्
ततो भवन्तम्
ततो भवता ततो भवते
त्रल्
तत्र भवान् ।
तत्र भवन्तम् ।
तत्र भवता ।
तत्र भवते ।
For Private & Personal Use Only
भाषार्थ
वह आप ।
उस आपको ।
उस आपके द्वारा |
उस आपके लिये
www.jainelibrary.org
