________________
पञ्चमाध्यायस्य तृतीय पादः
अनु०-प्राक्, दिशः, विभक्तिरिति चानुवर्तते ।
अन्वयः - सर्वस्यान्तरस्यां स:, प्राग्दिशीये विभक्तिसंज्ञके दि प्रत्यये । अर्थ :- सर्वस्य स्थाने विकल्पेन स आदेशो भवति, प्राग्दिशीये विभक्तिसंज्ञके दकारादौ प्रत्यये परत: ।
उदा०-सर्वस्मिन् काले-सर्वदा । सदा (स-आदेश: ) ।
आर्यभाषाः अर्थ-( सर्वस्य ) सर्व के स्थान में (अन्यतरस्याम् ) विकल्प से (सः) सआदेश होता है (प्राग्दिश:) प्राग्दिशीय (विभक्ति:) विभक्तिसंज्ञक (दि) दकारादि प्रत्यय परे होने पर ।
उदा० - सब काल में - सर्वदा । सदा । (स- आदेश ) ।
सिद्धि - (१) सर्वदा । सर्व + ङि+दा । सर्व+दा । सर्वदा + सु । सर्वदा ।
यहां सप्तम्यन्त 'सर्व' शब्द से काल अर्थ अभिधेय में 'सर्वैकान्यकिंयत्तदः काले दा' (५1३1९५) से 'दा' प्रत्यय है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
(२) सदा । सर्व+ङि+दा । सदा । सदा+सु । सदा ।
यहां 'सर्व' शब्द से पूर्ववत् 'दा' प्रत्यय और इस सूत्र से विकल्प पक्ष में 'सर्व' के स्थान में 'स' आदेश होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है ।
तसिल्
(७) पञ्चम्यास्तसिल् ॥७ ॥
२६५
प०वि०-पञ्चम्या: ५।१ तसिल् १ ।१
अनु० - किंसर्वनामबहुभ्यः, अद्वयादिभ्य इति चानुवर्तनीयम् । अन्वयः-पञ्चम्यन्तेभ्योऽद्वयादिभ्यः किंसर्वनामबहुभ्यस्तसिल् । अर्थ :- पञ्चम्यन्तेभ्यो द्वयादिवर्जितेभ्यः किंसर्वनामबहुभ्यः प्रातिपदिकेभ्यस्तसिल् प्रत्ययो भवति ।
उदा०- (किम्) कस्मात्- कुत: । (सर्वनाम ) यस्मात्-यतः । तस्मात्तत: । (बहु) बहो:- बहुतः ।
Jain Education International
आर्यभाषाः अर्थ - (पञ्चम्याः) पञ्चम्यन्त ( अद्वयादिभ्यः ) द्वि-आदि से भिन्न (किंसर्वनामबहुभ्यः) किम्, सर्वनाम, बहु प्रातिपदिकों से (तसिल् ) तसिल् प्रत्यय होता है। उदा०- - (किम् ) किससे - कुत: । ( सर्वनाम ) जिससे यतः । उससे - ततः । (बहु ) बहुत स - बहुत: । से
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
