SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 221
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २०४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अर्थ:-स इति प्रथमासमर्थात् शृङ्खलशब्दात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थे कन् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थं बन्धनं चेत्, यच्चास्येति षष्ठीनिर्दिष्टं करभश्चेत् स भवति। उष्ट्राणां बालका: करभा भवन्ति, तेषां पादे यत् काष्ठमयं पाशकं बध्यते तत् शृङ्खलम्' इति कथ्यते । उदा०-शृङ्खलं बन्धनमस्य करभस्य-शृङ्खलक: करभः । आर्यभाषा: अर्थ-(स:) प्रथमा-समर्थ (शृङ्खलम्) शृङ्खल प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में (कन्) कन् प्रत्यय होता है (बन्धनम्) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह बन्धन हो (करभे) और जो अस्य-षष्ठी-अर्थ है यदि वह करभ-ऊंट का बच्चा हो। ऊंट के बच्चे 'करभ' कहाते हैं और उनके पांव में डाला जानेवाला पाश (बन्धन) 'शृङ्खल' कहाता है। उदा०-शृङ्खल बन्धन है इस करभ का यह-शृङ्खलक करभ। करभ वह ऊंट का बच्चा (टोरड़ा) जिसे पराधीन करने के लिये पांव में बन्धन लगाना आवश्यक है। सिद्धि-शृङ्खलकः । शृङ्खल+सु+कन्। शृङ्खल+क। शृङ्खलक+सु । शृङ्खलकः । यहां प्रथमा-समर्थ, बन्धनवाची शृङ्खल' शब्द से अस्य (षष्ठी) अर्थ में तथा करभ-अर्थ अभिधेय में इस सूत्र से 'कन्' प्रत्यय है। कन् (निपातनम्) (१) उत्क उन्मनाः।८०। प०वि०-उत्क: ११ उन्मना: १।१ । स०-उद्गत मनो यस्य स उन्मना: (बहुव्रीहि:) । अनु०-कन् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-उत्क: कन् उन्मनाः । अर्थ:-उत्क इति पदं कन्-प्रत्ययान्तं निपात्यते, उन्मनाश्चेत् स भवति। उदा०-उत्को देवदत्त: । उत्क: प्रवासी । उन्मना: (उत्सुक:) इत्यर्थः । आर्यभाषा: अर्थ-(उत्क:) उत्क पद (कन्) कन्-प्रत्ययान्त निपातित है (उन्मना:) यदि उसका अर्थ 'उन्मना' (उत्सुक) हो। उदा०-उत्क देवदत्त। उत्क प्रवासी। उन्मना उखड़े मनवाला। सिद्धि-उत्कः । उत्+सु+कन्। उत्+क। उत्क+सु। उत्कः । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy