________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अर्थ:- {तन} तृतीयासमर्थात् पार्श्वशब्दात् प्रातिपदिकाद् अन्विच्छतीत्यस्मिन्नर्थे कन् प्रत्ययो भवति । कुटिलोपायः =पार्श्वम्। पार्श्वेनान्विच्छतिपार्श्वकः । मायावीत्यर्थः ।
२००
आर्यभाषाः अर्थ- (तन) तृतीया - समर्थ (पार्श्वेन) पार्श्व प्रातिपदिक से (अन्विच्छति) प्राप्त करना चाहता है, अर्थ में (कन्) कन् प्रत्यय है। यहां 'पार्श्व' शब्द का अर्थ कुटिल उपाय है
1
उदा०
- पार्श्व-कुटिल उपाय से जो धन प्राप्त करना चाहता है वह पार्श्वक, मायावी (छली) ।
सिद्धि- पार्श्वकः । पार्श्व+टा+कन् । पार्श्व+क। पार्श्वक + सु । पार्श्वकः ।
यहां तृतीया - समर्थ 'पार्श्व' शब्द से अन्विच्छति अर्थ में इस सूत्र से 'कन्'
प्रत्यय है।
ठक्+ठञ्
(२) अयः शूलदण्डाजिनाभ्यां ठक्ठञौ ॥७६ | प०वि०
To-अयः शूल-दण्डाजिनाभ्याम् ३ । २ ठक् - ठञौ १।२। सo - अयः शूलं च दण्डाजिनं च ते अयः शूलदण्डाजिने, ताभ्याम् - अय:शूलदण्डाजिनाभ्याम् (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) । ठक् च ठञ् च तौ ठक्ठञौ (इतरेतरयोगद्वन्द्वः) ।
अनु०- अन्विच्छति इत्यनुवर्तते । अत्र 'अय: शूलदण्डाजिनाभ्याम् इति तृतीयानिर्देशात् तृतीयासमर्थविभक्तिर्गृह्यते ।
अन्वयः - {तन} अय:शूलदण्डाजिनाभ्याम् अन्विच्छति ठक्ठञौ । अर्थ: - {तेन} तृतीयासमर्थाभ्याम् अयः शूलदण्डाजिनाभ्यां प्रातिपदिकाभ्याम् अन्विच्छतीत्यस्मिन्नर्थे यथासंख्यं ठक्ठञौ प्रत्ययौ भवतः । अय:शूलम्=तीक्ष्णोपायः। दण्डाजिनम्=दम्भ:।
उदा०- (अय: शूलम् ) अय: शूलेनान्विच्छति - आय: शूलिक: ( ठक् ) । साहसिक इत्यर्थ: । ( दण्डाजिनम्) दण्डाजिनेनान्विच्छति - दाण्डाजिनिक (ञ) । दाम्भिक इत्यर्थः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
