SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 191
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ १७४ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् उदा०-उभाववयवावस्य-उभर्यो मणि: । उभये देवमनुष्याः । आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (अवयवे) अवयव अर्थ में विद्यमान (संख्यायाः) संख्यावाची (उभात्) उभ प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में (तयप्) तयप् प्रत्यय होता है और (तयस्य) तयप् प्रत्यय के स्थान में (नित्यम्) सदा (अयच्) अयच् आदेश होता है और वह (उदात्त:) उदात्त-आधुदात्त होता है। उदा०-उभ=दो अवयव हैं इसके यह-उभय मणि (रत्न)। उभ=दो अवयव हैं इसके ये-उभय देव और मनुष्य। सिद्धि-उभयः । उभ+औ+तयप् । उभ+तय। उभ+अयच् । उभ्+अय। उभय+सु। उभयः। यहां प्रथमा-समर्थ, अवयवार्थक, संख्यावाची उभ' शब्द से अस्य (षष्ठी) अर्थ में इस सूत्र से तयप् और उसके स्थान में नित्य उदात्त-अयच् आदेश है। यस्येति च (६।४।१४८) से अंग के अकार का लोप होता है। उभय' शब्द का सर्वादिगण में पाठ होने से सर्वादीनि सर्वनामानि (१।१।२७) से सर्वनाम संज्ञा होकर जस: शी' (७।१।१७) से जस् के स्थान में 'शी' आदेश होता है-उभये देवमनुष्याः । अस्मिन् (सप्तमी) अर्थप्रत्ययविधिः (१) तदस्मिन्नधिकमिति दशान्ताड्डः ।४५। प०वि०-तत् १।१ अस्मिन् ७।१ अधिकम् ११ इति अव्ययपदम्, दशान्तात् ५।१ ड: १।१। स०-दश अन्ते यस्य तत्-दशान्तम्, तस्मात्-दशान्तात् (बहुव्रीहि:)। अनु०-संख्याया इत्यनुवर्तते। अन्वय:-तत् संख्याया दशान्ताद् अस्मिन् इति ड:, अधिकम् । अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थात् संख्यावाचिनो दशान्तात् प्रातिपदिकाद् अस्मिन्निति सप्तम्यर्थे ड: प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थम् अधिकं चेत् तद् भवति। इतिकरणो विवक्षार्थः । उदा०-एकादश अधिका अस्मिन्निति-एकादशं शतम्। एकादशं सहस्रम्। द्वादश अधिका अस्मिन्निति-द्वादशं शतम् । द्वादशं सहस्रम् । Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003299
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages536
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size20 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy