________________
१०२
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम्
अस्य (षष्ठी) अर्थप्रत्ययप्रकरणम् यथाविहितं प्रत्ययः (ठञ्)
(१) समयस्तदस्य प्राप्तम्।१०३। प०वि०-समय: १।१ तत् १।१ अस्य ६१ प्राप्तम् १।१ । अनु०-ठञ् इत्यनुवर्तते। अन्वय:-तत् समयाद् अस्य यथाविहितं ठञ्, प्राप्तम् ।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थात् समय-शब्दात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थे यथाविहितं ठञ् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थं प्राप्तं चेत् तद् भवति।
उदा०-समय: प्राप्तोऽस्य-सामयिकं कार्यम् ।
आर्यभाषा: अर्थ:-(तत्) प्रथमा-समर्थ (समय:) समय प्रातिपदिक से (अस्य) षष्ठी-विभक्ति के अर्थ में (ठञ्) यथाविहित ठञ् प्रत्यय होता है (प्राप्तम्) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह प्राप्त-आगया हो।
उदा०-समय प्राप्त आ गया है इसका यह-सामयिक कार्य। सिद्धि-सामयिकम् । समय+सु+ठञ् । सामय्+इक। सामयिक+सु। सामयिकम् ।
यहां प्रथमा-समर्थ 'समय' शब्द से प्राप्त अर्थ में प्राग्वतेष्ठ (५।१।१८) से यथाविहित ठञ्' प्रत्यय है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। अण्
(२) ऋतोरण।१०४। प०वि०-ऋतो: ५ ।१ अण् १।१ अनु०-तत्, अस्य, प्राप्तम् इति चानुवर्तते । अन्वय:-तद् ऋतोरस्याऽण, प्राप्तम्।
अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थाद् ऋतु-शब्दात् प्रातिपदिकाद् अस्येति षष्ठ्यर्थेऽण् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थं प्राप्तं चेत् तद् भवति ।
उदा०-ऋतुः प्राप्तोऽस्य-आर्त्तवं पुष्पम् ।
माड-सामयिकम् । समय' शब्द से फ्राआदिवृद्धि
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
