________________
६२
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् डी(२५) पाककर्णपर्णपुष्पफलमूलबालोत्तरपदाच्च ।६४ ।
प०वि०-पाक-कर्ण-पर्ण-पुष्प-फल-मूल-बाल-उत्तरपदात् ५।१। च अव्ययपदम्।
स०-पाकश्च कर्णौ च पर्णं च पुष्पं च फलं च मूलं च बालं च-एतेषां समाहार:-पाक०बालम्। पाक०बालम् उत्तरपदं यस्य तत्पाक०बालोत्तरपदम्, तस्मात्-पाक०बालोत्तरपदात् (समाहारद्वन्द्वगर्भितबहुव्रीहिः)।
अनु०-डीए, जातेरिति चानुवर्तते । अन्वय:-पाक०बालोत्तरपदाच्च जाते: प्रातिपदिकात् स्त्रियां ङीष् ।
अर्थ:-पाकाद्युत्तरपदाद् जातिवाचिन: प्रातिपदिकात् स्त्रियां ङीष् प्रत्ययो भवति । उदाहरणम्उत्तरपदम् डी
भाषार्थ: १. पाक: ओदनस्य पाक इव पाको ओदन के समान शीघ्र पकनेवाली
यस्या: सा-ओदनपाकी ओषधि। २. कर्णी शङ्कुरिव को यस्याः शंकु (खूटी) के समान तीक्ष्ण कानों
सा-शकुकर्णी वाली गर्दभी। ३. पर्णम् शालस्य पर्णानीव पणानि साल वृक्ष के पत्तों के समान
यस्याः सा-शालपर्णी पत्तोंवाली ओषधि । ४. पुष्पम् शखमिव पुष्पाणि यस्याः शंख के समान फूलोंवाली ओषधि ।
सा-शङ्खपुष्पी। फलम् दासी इव फलं यस्याः दासी वेश्या के समान फलवाली
सा-दासीफली। नारी। ___ मूलम् दर्भस्य मूलमिव मूलं डाभ के मूल के समान मूलवाली
यस्याः सा-दर्भमूली। ओषधि। ७. बालम् गोर्बालानीव बालानि गौ के बालों के समान बालोंवाली
यस्याः सा गोबाली। नील गाय।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
