________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम
ङीष-विकल्पः
(६) बहादिभ्यश्च ।४५। प०वि०-बहु-आदिभ्य: ५।३ च अव्ययपदम्। स०-बहु आदिर्येषां ते बह्वादय:, तेभ्य:-बह्वादिभ्यः (बहुव्रीहि:)। अनु०-ङीष्, वा इति चानुवर्तते। अन्वय:-बहादिभ्य: स्त्रियां वा ङीष् ।
अर्थ:-बबादिभ्य: प्रातिपदिकेभ्य: स्त्रियां विकल्पेन ङीष् प्रत्ययो भवति।
उदा०-बह्वी, बहुः । पद्धती, पद्धतिः ।
बहु। पद्धति। अङ्कति। अञ्चति। अंहति। वंहति। शकटि: । शक्ति: शस्त्रे। वारि। गति। अहि। कपि। मुनि। यष्टि। वाo-इत: प्राण्यगात् । वा०-कृदिकारादक्तिन: । वा०-सर्वतोऽक्तिन्नादित्येके । चण्ड। अराल। कमल। कृपाण। विकट। विशाल। विशङ्कट। भरुजध्वज। वा०-चन्द्रभागान्नद्याम् । कल्याण। उदार । अहन्। इति बहादयः ।
आर्यभाषा: अर्थ-(बहादिभ्यः) बहु आदि प्रातिपदिकों से (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (वा) विकल्प से (डीए) ङीष् प्रत्यय होता है।
उदा०-बही, बहुर्वा प्रजा । बहुत प्रजा। सिद्धि-(१) बही। बहु+डीए । बही+सु । बही। पूर्ववत् ।
(२) बहुः । यहां विकल्प पक्ष में डीए' प्रत्यय नहीं है। नित्यं-डी
(७) नित्यं छन्दसि।४६। प०वि०-नित्यम् ११ छन्दसि ७१। अनु०-डीए, बहादिभ्य इति चानुवर्तते । अन्वय:-छन्दसि बादिभ्यः स्त्रियां नित्यं ङीष् ।
अर्थ:-छन्दसि विषये बादिभ्यः प्रातिपदिकेभ्य: स्त्रियां नित्यं डीए प्रत्ययो भवति।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
