SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 63
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २६ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् स०-काण्डम् अन्ते यस्य तत्-काण्डान्तम्, तस्मात्-काण्डान्तात् (बहुव्रीहिः)। अनु०-डीप्, द्विगो:, न, तद्धितलुकि इति चानुवर्तते। अन्वय:-काण्डान्ताद् द्विगोरतोऽनुपसर्जनात् तद्धितलुकि स्त्रियां ङीप् न क्षेत्रे। अर्थ:-काण्डान्ताद् द्विगुसंज्ञकाद् अदन्ताद् अनुपसर्जनात् प्रातिपदिकात् तद्धित- प्रत्ययस्य लुकि सति स्त्रियां ङीप् प्रत्ययो न भवति क्षेत्रेऽभिधेये । उदा०-द्वे काण्डे प्रमाणं यस्या: सा द्विकाण्डा क्षेत्रभक्तिः । त्रिकाण्डा क्षेत्रभक्तिः । आर्यभाषा: अर्थ- (काण्डान्तात्) काण्ड शब्द जिसके अन्त में है ऐसे (द्विगो:) द्विगुसंज्ञक (अत:) अकारान्त (अनुपसर्जनात्) अनुपसर्जन प्रातिपदिक से (तद्धितलुकि) तद्धित प्रत्यय का लुक् हो जाने पर (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में (डीप्) डीप् प्रत्यय (न) नहीं होता है (क्षेत्रे) यदि वहां क्षेत्र खेत वाच्यार्थ हो। उदा०-द्वे काण्डे प्रमाणं यस्याः सा द्विकाण्डा क्षेत्रभक्ति: । दो काण्ड प्रमाणवाली क्यारी। त्रिकाण्डा क्षेत्रभक्तिः । तीन काण्ड प्रमाणवाली क्यारी। 'काण्ड' खेत को मापने का डंडा होता है। काण्डम् मानदण्ड: । काण्ड-८ हाथ। सिद्धि-(१) द्विकाण्डा। द्विकाण्ड+द्वयसच्। द्विकाण्ड+० । द्विकाण्ड+टाप् । द्विकाण्डा+सु । द्विकाण्डा। यहां पूर्ववत् द्विगुसमास, प्रमाणे द्वयसज्दनमात्रच:' (५।२।३७) से 'द्वयसच्' प्रत्यय, वा-प्रमाणे लो वक्तव्यः' (५।२।३७) से प्रत्यय का लुक् होता है। शेष कार्य पूर्ववत् है। ऐसे ही-त्रिकाण्डा। डीप्-विकल्प: (२०) पुरुषात् प्रमाणेऽन्यतरस्याम् ।२४। प०वि०-पुरुषात् ५।१ प्रमाणे ७१ अन्यतरस्याम् अव्ययपदम्। अनु०-डीप्, द्विगो:, तद्धितलुकि इति चानुवर्तते । अन्वय:-प्रमाणे पुरुषात् द्विगोस्तद्धितलुकि स्त्रियाम् अन्यतरस्यां डी। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy