SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 539
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ५०२ पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ प्रातिपदिक से (अस्य) इसका अर्थ में (ठक्) यथाविहित ठक् प्रत्यय होता है (शिल्पम्) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह शिल्प= कौशल हो। उदा०-मृदङ्ग (मुरज) बजाना शिल्प कौशल है इसका यह-मादीङ्गक । पणव (छोटा ढोल) बजाना शिल्प है इसका यह-पाणविक । वीणा (बीन) बजाना शिल्प है इसका यह-वैणिक। सिद्धि-मार्दङ्गिकः । मृदङ्ग-सु+ठक् । मार्द+इक । मार्दङ्गिक+सु । मार्दङ्गिकः । यहां प्रथमा-समर्थ, शिल्पवाची मृदङ्ग' शब्द से अस्य (इसका) अर्थ में यथाविहित प्राग्वहतीय ठक्’ प्रत्यय है। पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही-पाणविकः, वैणिकः।। अण्-विकल्प:- {शिल्पम् कौशलम्} (६) मड्डुकझर्झरादणन्यतरस्याम्।५६। प०वि०-मड्डुक-झर्झरात् ५ ।१ अण् १।१ अन्यतरस्याम् अव्ययपदम् । स०-मड्डुकं च झर्झरं च एतयो: समाहारो मड्डुकझर्झरम्, तस्मात्-मड्डुकझर्झरात् (समाहारद्वन्द्वः) । अनु०-तत् अस्य, शिल्पम् इति चानुवर्तते। अन्वय:-तद् मड्डुकझर्झराभ्याम् अस्यान्तरस्याम् अण् । अर्थ:-तद् इति प्रथमासमर्थाभ्यां मड्डुकझर्झराभ्याम् अस्येति षष्ठ्यर्थे विकल्पेनाऽण् प्रत्ययो भवति, पक्षे च यथाविहितं ठक् प्रत्ययो भवति, यत् प्रथमासमर्थं शिल्पं चेत् तद् भवति । उदा०- (मड्डुकम्) मड्डुकवादनं शिल्पमस्य-माड्डुक: (अण्) । माड्डुकिक: (ठक्)। (झर्झरम्) झर्झरवादनं शिल्पमस्य-झाझर: (अण्) । झाझरिक: (ठक्)। आर्यभाषा: अर्थ-(तत्) प्रथमा-समर्थ (मड्डुकझर्झराभ्याम्) मड्डुक, झर्झर प्रातिपदिकों से (अस्य) इसका अर्थ में (अन्यतरस्याम्) विकल्प से (अण्) अण् प्रत्यय होता है और पक्ष में (ठक्) यथाविहित ठक् प्रत्यय होता है (शिल्पम्) जो प्रथमा-समर्थ है यदि वह शिल्प हो। उदा०-(मड्डुक) मड्डुक (डमरू) बजाना शिल्प है इसका यह-माड्डुक (अण्)। माड्डुकिक (ठक्) । (झर्झर) झर्झर (झांझ) बजाना शिल्प है इसका यह-झाझर (अण्)। झाझीरक (ठक्)। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy