________________
४६७
T
चतुर्थाध्यायस्य चतुर्थः पादः वेतन। वाह। अर्द्धवाह। धनुर्दण्ड । जाल । वेस । उपवेस । प्रेषण । उपस्ति । सुख । शय्या । शक्ति । उपनिषत् । उपवेष । स्रक् । पाद । उपस्थान । इति वेतनादयः । ।
आर्यभाषा: अर्थ- (तन) तृतीया-समर्थ ( वतनादिभ्यः ) वेतन आदि प्रातिपदिकों से (जीवति) 'जीता है' अर्थ में (ठक) यथाविहित ठक् प्रत्यय होता है ।
उदा० - वेतन ( तनखाह ) से जो जीता है वह - वैतनिक । वाह (बोझ ढोनेवाला जानवर बैल / भैंसा आदि) से जो जीता है वह वाहिक ।
सिद्धि-वैतनिकः । वेतन+टा+ठक् । वैतन्+इक। वैतनिक+सु । वैतनिकः ।
यहां तृतीया-समर्थ 'वेतन' शब्द से जीवति अर्थ में इस सूत्र 'ठक्' प्रत्यय है। पूर्ववत् ड्' के स्थान में 'इक्' आदेश, 'किति च' (७ । २ । ११८) से अंग को आदिवृद्धि और पूर्ववत् अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही - वाहिक: आदि ।
ठन्
(२) वस्नक्रयविक्रयाट्ठन् । १३ ।
प०वि० - वस्न क्रयविक्रयात् ५ ।१ ठन् १ । १ ।
स०- क्रयश्च विक्रयश्च एतयोः समाहारः क्रयविक्रयम्। वस्नं च क्रयविक्रयं च एतयोः समाहारो वस्नक्रयविक्रयम्, तस्मात्-वस्नक्रयविक्रयात् ( समाहारद्वन्द्वः) ।
अनु० - तेन, जीवति इति चानुवर्तते ।
अन्वयः - तेन वस्नक्रयविक्रयाज्जीवति ठन् ।
अर्थ: तेन इति तृतीयासमर्थाभ्यां वस्न क्रयविक्रयाभ्यां प्रातिपदिकाभ्यां जीवतीत्यस्मिन्नर्थे ठन् प्रत्ययो भवति ।
उदा०- ( वस्नम् ) वस्नेन जीवति वस्निकः । ( क्रयविक्रयः ) क्रयविक्रयेण जीवति-क्रयविक्रयिकः । विगृहीतादपि प्रत्यय इष्यते-येण जीवति - क्रयिकः । विक्रयेण जीवति - विक्रयिकः ।
आर्यभाषा: अर्थ - (तन) तृतीया - समर्थ ( वस्न- क्रयविक्रयात्) वस्न और क्रयविक्रय प्रातिपदिकों से (जीवति) जीवति अर्थ में (ठन्) ठन् प्रत्यय होता है ।
उदा०- ( वस्नम् ) वस्न (भाड़ा, मूल्य) से जो जीता है वह वस्निक । (क्रयविक्रयम् ) क्रय-विक्रय (खरीदना-बेचना) से जो जीता है वह क्रयविक्रयिक। विगृहीत से भी प्रत्ययविधि
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
