SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 486
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थाध्यायस्य तृतीयः पादः ४४६ आर्यभाषा: अर्थ- (तस्य) षष्ठी-समर्थ (उमोर्णयोः) उमा और ऊर्णा प्रातिपदिकों से (अवयवे ) अवयव (च) और (विकारः) विकार अर्थ में (वा) विकल्प से (वुञ्) वुञ् प्रत्यय होता है। उदा०- - (उमा) उमा- हल्दी का अवयव वा विकार - औमक (वुञ्) । औम (अण्) । (ऊर्णा) ऊर्णा = ऊन का अवयव वा विकार- और्णक (वुञ्) । और्ण (अञ्) । सिद्धि - (१) औमकम् । उमा+ङस् + वुञ् । औम्+अक । औमक+सु । औमकम् । यहां षष्ठी-समर्थ 'उमा' शब्द से अवयव वा विकार अर्थ में इस सूत्र से 'वुञ्' प्रत्यय है। 'युवोरनाक' (७ 1१1१) से 'वु' के स्थान में 'अक' आदेश होता है । पूर्ववत् अंग को आदिवृद्धि और अंग के अकार का लोप होता है। ऐसे ही और्णकम् । (२) औमम् । उमा+ङस्+अण् । औम्+अं| औम+सु । औमम् । यहां षष्ठी-समर्थ' 'उमा' शब्द से विकल्प पक्ष में 'प्राग्दीव्यतोऽण्' (४।१।८३) से प्राग्दीव्यतीय 'अण्' प्रत्यय है । 'उमा' शब्द 'तृणधान्यानानां च द्व्यषाम्' (फिट्० २/४) आद्युदात्त है। (३) और्णम् । ऊर्णा+ङस् +अञ् । और्ण् +अ । और्ण+सु । और्णम् । यहां षष्ठी- समर्थ 'ऊर्णा' शब्द से अवयव वा विकार अर्थ में विकल्प पक्ष में 'अनुदात्तादेश्च' ( ४ | ३ | १३८) से 'अञ्' प्रत्यय है । 'ऊर्णा' शब्द फिषोऽन्तोदात्तः' (फिट्० १1१) से विहित प्रातिपदिक स्वर से अन्तोदात्त होने से अनुदात्तादि है- ऊर्णा । विशेष: उमा (हल्दी) ओषधिवाची और ऊर्णा कीटविशेष (प्राणी) का विकार होने से 'अवयवे च प्राण्योषधिवृक्षेभ्यः' (४ | ३ |१३३) के नियम से अवयव और विकार अर्थ में प्रत्ययविधि होती है। ढञ् - (२५) एण्या ढञ् । १५७ । प०वि० - एण्याः ५ ।१ ढञ् १ । १ । , अनु०-तस्य, विकारः, अवयवे च इति चानुवर्तते । अन्वयः-तस्य एण्या अवयवे विकारे च ढञ् । अर्थ:- तस्य इति षष्ठीसमर्थाद् एणी - शब्दात् प्रातिपदिकाद् अवयवे विकारे चार्थे ढञ् प्रत्ययो भवति । उदा०-एण्या अवयवो विकारो वा - ऐणेयं मांसम् । आर्यभाषाः अर्थ- (तस्य) षष्ठी-समर्थ (एण्याः) एणी प्रातिपदिक से (अवयवे) अवयव (च) और (विकार) विकार अर्थ में (ढञ्) ढञ् प्रत्यय होता है। Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
SR No.003298
Book TitlePaniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 03
Original Sutra AuthorN/A
AuthorSudarshanacharya
PublisherBramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
Publication Year1998
Total Pages624
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size22 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy