________________
चतुर्थाध्यायस्य प्रथमः पादः
यहां 'देव' शब्द से 'आम्' प्रत्यय और 'हस्वनद्यापो नुट् (७ 1१1५४) से प्रत्यय को 'नुट्' आगम और 'नामि' (६ | ४ | ३ ) से अंग को दीर्घत्व होता है ।
(११) देवेषु । देव+सुप् । देवे+सु । देवेषु ।
यहां 'देव' शब्द से 'सुप्' प्रत्यय और 'बहुवचने झल्येत्' (७/३ । १०३ ) से अंग को 'ए' आदेश और 'आदेशप्रत्यययो:' ( ८1३1५९ ) से षत्व होता है ।
(१२) देव | देव+सु | देव+0 | देव ।
यहां 'देव' शब्द से 'सु' प्रत्यय और 'एङ्हस्वात् सम्बुद्धे:' ( ६ | १ | ६९) से सम्बुद्धिसंज्ञक सु' प्रत्यय का लोप होता है ।
स्त्रीप्रत्ययप्रकरणम् (१) स्त्रियाम् । ३ ।
७
प०वि० - स्त्रियाम् ७ १ ।
अर्थ:-इत ऊर्ध्वं वक्ष्यामाणाः प्रत्ययाः स्त्रियां भवन्तीत्यधिकारोऽयम् । आर्यभाषाः अर्थ- इससे आगे कहे जानेवाले प्रत्यय (स्त्रियाम्) स्त्रीलिङ्ग में होते हैं, यह 'दैवयज्ञि०' (४ | १ | ८१ ) सूत्र तक स्त्रीलिङ्ग का अधिकार है।
टाप्-प्रत्ययविधिः
(१) अजाद्यष्टाप् ।४।
प०वि०-अजादि-अत: ५ ।१ टाप् १ । १ ।
स०-अज आदिर्येषां ते-अजादय:, अजादयश्च अत् च एतेषां समाहारःअजाद्यत्, तस्मात्-अजाद्यत: (बहुव्रीहिगर्भितसमाहारद्वन्द्वः) । अनु० - स्त्रियामित्यनुवर्तते ।
अन्वयः - अजाद्यत: स्त्रियां टाप् । अर्थः-अजादिभ्योऽकारान्तेभ्यश्च प्रातिपदिकेभ्यः स्त्रियां टाप्-प्रत्ययो
Jain Education International
भवति ।
उदा०- (अजादिभ्यः) अजा । एडका । कोकिला । चटका । अश्वा । ( अतः ) खट्वा । देवदत्ता ।
अजा। एडका। चटका । अश्वा । मूषिका इति जाति: । बाला । होढा। पाका। वत्सा। मन्दा । विलाता इति वयः । पूर्वापहाणा । अपरापहाणा,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
